Элсэн манхан уулсыг нүхэлж тэгшилж, Шар мөрнөөр ундаалж газар тариаланг хөгжүүлж буй Ганьсу мужийнхан

БНХАУ-д айлчилж байгаа 50 сэтгүүлч эхний хоёр өдөр Бээжин хотод саатаж, зарим газрын үйл ажиллагаатай танилцсан. Цааш аялахдаа хоёр багт хуваагдаж өөр өөр муж, хот руу явсан. Нэгдүгээр багт хуваарилагдсан 25 хүн Юньнань мужаар аялав. Нөгөө багийнхан Ганьсу мужийг зорив. 

Хятадын газар тариалангийн бүс нутаг болсон Ганьсу муж алдарт Шар мөрөн буюу Хатан голын эхэнд байрладаг. Зүүн талаараа Шаньси, өмнө хэсгээрээ Сы чуань, Хөх нуур мужтай хиллэдэг. Баруун талаар нь Шинжаан Уйгар, умард хэсгээр ӨМӨЗО-той хил залгадаг. 800 жилийн түүхтэй уг хот нь 26.3 сая гаруй хүн амтай. Мужийн газар нутгийн 75 хувийг хуурай болон хагас хуурай газар эзэлдэг. Газар нутгийн хувьд элсэн манхан бөгөөд үүний дөрөвний нэг хэсгийг нь л тэгшилж бүтээн байгуулалт хийн, газар тариалан эрхэлж хөгжилд хүрчээ.  

Ганьсу мужийн Ланжоу хотыг зорин цэнхэр тэнгэрт нисч явахдаа тэрхүү уртаас уртад үргэлжлэх элсэн манхан уулс, байгалийн нэгэн гайхамшигт тогтоцыг харан гайхаж бас олон жилийн хөдөлмөр, бүтээн байгуулалт хийж 3 сая гаруй хүн амтай хот суурин болон түүнийг дагасан ногоон байгууламж хийж чадсан гэдэгт итгэж ядан газардсан билээ.

Зэрэгцэн боссон нэгэн шугаманд орсон мэт байрласан өндөр өндөр барилгуудын ихэнх нь 25 болон түүнээс дээш давхар өндөр гэдгийг нутгийнхан хэлсэн. Түүнийг тойрон хүрээлэх цэцэрлэгт хүрээлэн мэт харагдах орчны ногоон тохижилт Ганьсу мужийн Ланжоу хотыг хангай газарт байрлалтай гэмээр харагдуулж байсан юм. Авто зам нь өчүүхэн төдий эргэлт муруйлт анзаарагдахуйц шулуун бөгөөд элсэн манхан уулсыг сэтэлж, нүхэлж гарчээ. Уулсаа шаталсан хэлбэрээр засаж, шат бүрт алим болон жимсний моднууд тарьжээ.

Зам дагуу найгах цэцэг, мод, өвс нь хангай газрыг санагдуулах авч энэ бүхэн хүний гараар бүтсэн төдийгүй Ланжоу хот улам өргөжин тэлж шинэ дүүрэгтэй болж их, дээд сургууль түүнийг дагуулан оюутны дотуур байр, номын сан болон хөдөө аж ахуйн паркийг уг хотдоо байгуулсан байлаа. Зөвхөн эдгээрээр зогсохгүй барилга бүтээн байгуулалтын ажлыг ч эрчимтэй өрнүүлжээ.  

Ланжоу харьцангуй өндөрлөг газарт байрладаг ажээ. Хоёр уулын дунд Шар мөрний эргээр аж төрдөг тэр ард түмэн үнэхээр хөдөлмөрч. Үйлдвэрлэл хийгээд газар тариалангийн бүс нутаг тул импортын аливаа бараа материал оруулж ирэхийг чанд хориглоно. Үүнээс гадна тариалан эрхлэхдээ химийн бус, нутгийн эко бордоо ашигладаг. Тиймээс бусад муж нутгийнхан тэдний бүтээгдэхүүнийг авах дуртай байдаг гэсэн. Сүүлийн есөн жилд хураасан ургацынх нь хэмжээ тогтмол өсжээ.

Хөдөө аж ахуйн танхим нь гурван асуудлыг чухалчилж хөгжүүлж буй. Сайтар төлөвлөж, зөв бодлого гаргах, үүнийгээ ягштал хэрэгжүүлэхийг чухалчилдаг. 2018 онд мужийн хуучин тэнхим, Орон нутгийн ажлын алба, Хөгжил шинэчлэлийн хороо, Хөдөө аж ахуйн хөрөнгө оруулалтын газар зэрэг олон байгууллагыг нэгтгэн уг танхимыг байгуулсан хэмээн тус танхимын дарга Лиан Жүнке хэлсэн юм. Энэ нутагт газар тариаланг зуун зуун дамнан эрхэлж иржээ. Зургаан төрлийн аж ахуйг голчлон эрхэлдэг бөгөөд түүнээсээ багагүй ашиг хүртжээ. Тухайлбал, хүнсний ногоо, эмийн ургамал, жимс жимсгэнэ, алим, гахай, тахиа, үхэр хонийг үржүүлдэг. Зөвхөн төмс гэхэд 10 гаруй нэр төрлийг тарьсан хэмээсэн. 10.5 сая мү талбайд төмс тариалж, 12.1 сая тонныг хураажээ. 2018 оны байдлаар 4.6 сая мү (1 мү нь 00.6 га газартай тэнцэнэ) талбайд эмийн ургамал тариалж, 1.2 сая орчим тонныг хурааж авчээ. Эмийн ургамлаа өндөр үнэтэй борлуулж, багагүй ашиг орлого олдог гэх мэдээлэл өгсөн. Мөн Үүнээс гадна 8.8 мянган мү талбайд хүнсний бусад ногоо тариалсан байна. Энэ нутгийн эрдэнэшиш амттайгаараа алдартай.

Бүс нутгийн шинэ сортын алим нь алдартай аж. Тиймээс экспортоор гаргадаг бөгөөд манай улсад ч нийлүүлдэг  гэж байлаа. Үхэр 6.4, хонь 33.4, гахай 12.3, жигүүртэн 78 саяыг тэжээж иргэдийнхээ махны хэрэгцээг хангаж буй. 2018 онд хөдөө аж ахуйн толгойлох 2454 компани, 100 гаруй хоршоо тус танхимд нэгдсэн. 69 нэр, төрлийн хүнсний ногоо жимс жимсгэнэ, 15.9 сая мү талбайг даатгалд хамруулжээ. Мөн 973 мянган мал даатгасан. 820 мянган өрхийн тариачид хөдөө аж ахуйн даатгалд хамрагдан өдгөө ач тусыг нь хүртэж байна.

Тариалангийн ихэнх талбайдаа эко бордоо ашигладаг. Нийт талбайн 36 хувьд хорхой шавьжнаас хамгаалах хор цацсан. Энэ нь бас химийн найрлагагүй гэнэ. Түүнчлэн усгүй технологи нэвтрүүлсэн гэдгээ хэлж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, газар доогуур шугам татан тариа ногоог хөрснөөс нь дуслаар усалдаг технологи нэвтрүүлжээ. Энэ нь усыг 60 хувь хэмнэдэг аж. Ингэхдээ Шар мөрнөөс бага хэмжээгээр ус татдаг юм байна. Мөн гүний болон цаст уулын шар усыг ихээр ашигладаг. Гантай жилүүд олон тохиолдох учир усыг ууршуулахгүйн тулд ногоо тариагаа гялгар уутаар битүүлж, чийгийг удаан барих арга хэрэглэдэг. Нийт талбайн 55.9 хувьд ногоо жимс, цэцэг тариалахдаа тоног төхөөрөмж ашиглажээ. Түүнчлэн хоршоололд нэгдсэн газар тариалан эрхлэгчдийн буудай, эрдэнэшиш, тутарга зэрэгт улсаас үнийн баталгаа өгдөг. Мөн компаниуд ногоо, тариа, жимсийг нь худалдан авдаг аж. Дээр нь тариаланчид даатгуулсан учир эрсдэл бараг гардаггүй гэнэ.  Хятадад тариалж буй үр үрсэлгээний 60-70 хувийг Ганьсу мужийнхан хангадаг гэдгийг мужийн Хөдөө аж ахуйн танхимаас мэдээлж байлаа.   

Бидний очиж танилцсан шинэ дүүргийн орчин үеийн хөдөө аж ахуй паркын хүнсний ногооны хүлэмж нь өвөл зуны туршид ургац авах боломжтой байдлаар хийгдсэн бөгөөд хүний гараар хийх зүйл байхгүйгээр шийдэж, нэг хүлэмжийг нэг л ажилтан комьпютер болон гар утсаараа хянаад удирдах боломжтой гэдгийг хэлж байсан юм. Тиймээс тариачдыг сургаж, дахин өөр аж ахуй эрхлэх зэрэг боломжийг бий болгож чадсан гэж байлаа. 

Х.Соёл