Сарьдагийн хийд 350 жилийн дараа  Монголын үндэсний түүхийн музейд “заларлаа”

Өнөөдөр Үндэсний түүхийн музейд  Сарьдагийн хийдийн олдворын үзэсгэлэнгийн нээлт боллоо. Үзэсгэлэнгийн нээлтэд Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон УИХ дахь МАН бүлгийн даргын дарга Д.Тогтохсүрэн нарын албаны хүмүүс оролцсон.

Сарьдагийн хийд  Халхын Түшээтхан аймгийн Дархан Чин вангийн хошуу буюу Одоогийн Төв аймгийн Эрдэнэ сумын Чулуут багийн нутаг Сарьдаг хайрхан уулнаа оршиж байв.  Энэ хийд тухайн цагтаа Халхын анхдугаар Богд, Өндөр гэгээн Занабазарын уран бүтээлийн  ордон байсныг түүхчид нотолжээ.  

ШУА-ийн Түүх, угсаатны хүрээлэнгийн захирал, академич С.Чулуунаар ахлуулсан эрдэмтэн судлаачдын Үндэсний шинжилгээний баг 2013-2018 оны хооронд зургаан жилийн турш Өндөр гэгээн Занабазарын байгуулсан Сарьдагийн хийдэд хээрийн малтлага судалгаа хийсэн. Энэхүү судалгааныхаа үр дүнг өнөөдөр олон нийтэд таницуулж буй нь энэ.  Үзэсгэлэн энэ оны 12 дугаар сарын 20 хүртэл олон нийтэд нээлттэй байх бөгөөд Сарьдагийн хийдээс олдсон түүхэн олдворуудыг дэлгэн үзүүлжээ.

Сарьдагийн хийдийг анх 1654 оны гал барс жил эхэлж 32 жилийн турш байрьж байгуулж, 1686 онд дуусгажээ.  Харамсалтай энэ хийд 1688 онд эхэлсэн Халх-Ойрадын  самууны үеэр шатаж  нурсан аж Өөрөөр хэлбэл бүрэн баригдаж дууссанаасаа хойш ердөө хоёр жилийн нүүр үзсэн байна.

Судалгаа малтлагын үеэр Цагийн гурван  бурхан буюу Гэрэл сахигч/Одсүрэн/, Бурхан багш /Шагжамуни/, Асралт /Майдар/ бурхан болон Язгуурын таван бурхны маш олон шавар  баримал олджээ.  Язгуурын таван бурхан гэдэг нь Цаглашгүй гэрэлт /Амитба/, Тус бүтээгч /Амогадди/, Машид гийгүүлэгч, Эрдэнэ үүсгэгч  бурхан бөгөөд эдгээр бурхны  1000 гаруй шавар барималыг үзэсгэлэнд дэлгэн тавьжээ. 

Эдгээр олдворыг ШУА-ийн  түүх, угсаатны хүрээлэнгийнхэн засч, сэргээж уг үзэсгэлэнд залсан байна билээ.  

Түүнчлэн  малтлагын үеэр нарны цаг, буу зэрэг Европт үйлдвэрлэсэн эд өдгийн зүйл олдсон нь Монголын анхдугаар Богд гэгээн  гадаад харилцаанд онцгой анхаарч байсныг илэрхийлнэ. Тухайлбал тэрхүү нарны цагийг  1650-иад оны үед Германы Нюрнбург хотод үйлдвэрлэсэн байх магадлалтай гэжээ.

Тус хийд нь Хэнтий нурууны Сарьдаг хайрханы өвөрт битүү модон дунд уул өөд өгсүүлэн барьсан бөгөөд нийтдээ 12 барилга, 3 суварга болон чулуу, шороон хэрэмний туурь байгаа аж.  Хийдийг Түвэдийн уран барилгыг үндэслэн барихдаа  монгол хийц сэтгэлгээ, шийдлйг оруулж урлажээ.

Түүхэн эх сурвалжид  Өндөр гэгээн Занабазар Түвэдээс эргэж ирээд гал барс жил Хэнтий ханы өвөрт шажинг бадраагч Рибогэжайганданшоддублин хийдийг байгуулсан тухай өгүүлсэн байдаг бөгөөд тэр нь энэхүү Сарьдагийн хийд ажгуу.   

Г.Тулга