Дунд хугацаандаа мэдрэгдэж, урт хугацаандаа хэрэг болох ҮХНӨ Монголыг нэг алхам урагшлууллаа

Түүхийн аль ч даваа нугачаанд 11 нэгдүгээр сар монголчуудын хувьд үнэтэй өөрчлөлт оруулдаг сар аж. 19 жилийн турш өөрчилж, шинэчилж чадаагүй Үндсэн хуулийг энэ цаг үед нэмж бас өөрчлөв.

Хорь гаруй жил яригдаж, сүүлийн 3 парламент дамжин идэвхтэй өрнөсөн, 4 төсөл өргөн баригдсан хэдэнтээ бүдэрч явсан Үндсэн хууль сая нэг юм "даваа" давлаа.

Батлагдахгүй байх хэмжээнд яригдаж байсан Үндсэн хууль ямар ч байсан батлагдлаа. Парламентын босгыг алхав. Магадгүй бүрэн дүүрэн шинэчлэл орсон төгс, төгөлдөр нэмэлт өөрчлөлт байгаагүй гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрнө. Гэхдээ өнгөрсөн 20 жилийн алдаа завхрал дундаа үлдэх үү. Туучиж өнгөрсөн бүхнийхээ буруу бүрийг засах уу гэдэг чухал сонголтыг Г.Занданшатар тэргүүтэй парламент хийж гүйцэлдүүлж чадлаа. Ялыг нь ч, ямбыг нь ч тэд үүрнэ. Гэхдээ ирээдүй хойч нь Г.Занданшатар тэргүүтэй энэ 63 гишүүнд талархах болно. Яагаад гэвэл өмнө нь ямар ч Их Хурлын дарга, гишүүд энэ том ажлыг хийж чадаагүй билээ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт өнөөдрөөс л шууд бурууг засаад, дутагдлыг арилгаад явчихгүй ээ. Дунд хугацаандаа энэ бодлогын том баримт бичгийн үр шимийг бид амсана. Урт хугацаандаа өөрчлөлт шинэчлэлийг бий болгоно.

Одоо бүгдээрээ Үндсэн хуулийнхаа нэмэлт өөрчлөлтийг том зургаар харцгаая. Миний харж байгаагаар хэд хэдэн онцлох зүйлүүдийг хийж чадлаа. Улс төрийн энэ хүнд эргүүлэг дунд тэд хийж чадлаа. Улс төрийн зориг гаргалаа. Үлдсэнийг нь дараагийн үе нь хийнэ биз.

"Хүчтэй" Ерөнхий сайдтай болно

Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотой хамгийн том ололт нь хүчтэй Ерөнхий сайдтай болох явдал юм. Уначихаад байсан саналыг арай ядан босгож ирээд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтдөө тусгаж чадсан нь томоос том гавьяа. Өөрөөр хэлбэл УИХ дахь хэсэг бүлэг фракцуудын "хайрцаг"-аар сайдыг томилж, чөлөөлж Ерөнхий сайдыг шантаажилдаг цаг ард үлдэх нь. Дөрвөөс бусад сайдаа гаднаас томилдог Ерөнхий сайд бий болох нь. Товчоор хэлбэл зовлонгоос ч, жаргалаа ч 4 жил өөрөө үүрэх нь. Үндсэн чиглэлийн 4 яам бол яалтчгүй УИХ-даа нөлөөтэй байх нь зөв байх.

Парламентын "гажиг"-ийг засч, парламент сонгодог утгаараа ажиллах боломжтой болов

Парламент, УИХ-ын гишүүдийн нэр хүнд өнөөдөр жорлонд нисэх ялаанаас ч дорд үзэгдэх нь энүүхэнд. Яагаад, юуг буруу хийснээс болж өнөөдөр ийм нөхцөл байдал үүсэв. Мэдээж улс төржсөн талцал, эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл, парламент нь парламент шиг, засаг нь засаг шиг байж чадахгүй болсон учраас л энэ нөхцөл байдал бий болсон. Сайдын сэнтийд залрахын тулд парламентад шургалж, сайдын сандлаасаа салахгүй гэж бүлэг фракц болон талцаж Ерөнхий сайдаа "хаданд хавчуулж" явдаг гишүүд хийх ажилгүй болох нь. Хууль тогтоох, хууль "зохиох" ёстой гол ажлаа хийхийн оронд Засгийн газрыг хэрхэн унагах вэ. Би яаж сайд болох вэ гэдэгтээ 100 хувь анхаарлаа хандуулсан "гажиг" тогтолцоо үүгээр саармагжина. Өөрөөр хэлбэл парламент нь Засгийн газраас хараат байдаг, хэт хоорондоо хутгалддаг асуудал цаг ар хоцорно. Мөн парламентын гишүүд ажлаа хийхийн тулд Засгийн газартаа хүчтэй хяналт тавина. Энэ чинь л бидний 28 жил хүссэн бичил хүсэл биш гэж үү.

Тойрогтоо төсөв татах гэж засгаа бойкотлох гишүүдийн хөг дуусна

Үндсэн хуульд орсон дараагийн том өөрчлөлт бол төсвийн тухай заалт.  Улсын төсвийг батлахдаа Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээс бусад зарлагыг нэмэгдүүлж үл болно гэв. Жил бүрийн намар бие биенийхээ өрөөгөөр гүйлдсэн гишүүд, эрх ямба, бүлэг фракцынхаа томоор далайлгаж Засгийн газрын өргөн барьсан төсвийг зад засдаг "дээрмээ" энд хүрээд зогсооно. Төсөв нэгдсэн нэг бодлоготой болно. Улс төрийн амлалтынхаа төлөө төсвөөр тоглодог гишүүд багасна. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхий сайд тэргүүтэй Засгийн газрын зангидсан төсөвт хэн дуртай нь тойргийнхоо шинэ жорлонгийн мөнгийг шигтгэхэд хүндэрнэ ээ л гэсэн үг.

Мөнгөтэй хүмүүст халтай "Давхар дээл"-ний хязгаарлалт

Ерөнхий сайдаас гадна 4 сайд л "давхар дээл"-тэй халууцна. Энэ өдрөөс эхлээд аль ч нам сөрөг хүчин байхдаа давхар дээл ярьж улс рийн "оноо" цуглуулж чадахгүй боллоо. Мангар харамсалтай. Гэхдээ намуудын хувьд шүү. Ард түмний хувьд бол харин ч сайн өөрчлөлт. Намуудын хувьд яагаад харамсалтай вэ гэж үү. Мөнгөтэй болгон парламентад шургалж, яаж ийж байгаад сайд болоод үрсэн, зарсан, хандивласан хэдээ хэдэн зуугаар нь өсгөн арвижуулах боломж хомс болно. Өөрөөр хэлбэл сайд болохын төлөө зүтгэж буй мөнгөтэй баагий парламент рүү тэнэг хүн шиг зүтгэж дөрөвхөн байгаа сайдын квотод найдахгүй л гэсэн үг. Гишүүн болж мөнгөө үрснээс шууд сайд болох арга замыг эрэлхийлэх нь тодорхой. Энэ нь парламент руу жинхэнэ мэргэжлийн хуульчид сонгогдож, жинхэнэ утгаараа парламент үйл ажиллагаагаа явуулах ач холбогдолтой.

Үндэсний баялгийн сантай болно

Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснөөс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, баялаг ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн, нийтийн өмч мөн. Газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлж шударга хүртээхэд чиглүүлнэ гэж Үндсэн хуулиндаа албан ёсоор тусгав. Хуульчид редакц найруулгын асуудал дээр өөр өөрийн өнцгийг барьж байгаа. Гэхдээ л энэ бол дэвшилтэд заалт. Ямартаа ч шинээр сонгогдсон гишүүд бүр ээлж ээлжээрээ шенгений орнуудад төсвийн мөнгөөр зочилж баялгийн санг нь судалж ирдэг гунигт түүхийг зогсооно л гэсэн үг. Ямартаа ч газрын баялгийг төвлөрүүлдэг нэгдсэн сантай боллоо шүү дээ.

ЖДҮХС-аас хулгай хийсэн бол УИХ-аас УНАНА , хүчин хийвэл бас УНАНА

УИХ-ын гишүүдийг гэмт хэрэг үйлдэж, хулгай хийвэл эргүүлэн татдаг шинэ заалтыг Үндсэн хуулиндаа тусгаж чадлаа. Өөрөөр хэлбэл төсвийн мөнгөнөөс хулгай хийвэл, ЖДҮХС-гаас өөртөө зээл авбал, хүчингийн хэрэгт холбогдвол өчиггүй УИХ-ын гишүүнээс нь эргүүлэн татна гэсэн үг. Дархан эрх ярьж хулгайгаа нуухгүй гэсэн үг.

Г.Лхагваа