Д.Эрдэнэдэлгэр:  Иргэд  цахим картныхаа нууц дугаарыг зарлаж хашгирахаа болих хэрэгтэй

Монголбанк, Цагдаагийн ерөнхий газар, Монголын банкны холбоо хамтран иргэд, олон нийтэд чиглэсэн санхүүгийн залилан, луйвраас сэрэмжлүүлэх зорилго бүхий “Ятгах тусам нягтал” аяныг  өрнүүлж эхэлсэн билээ. Тэгвэл аяны болон санхүүгийн луйвраас урьдчилсан сэргийлэх талаар ЦЕГ-ын Мөрдөн байцаах албаны залилах гэмт хэргийн мөрдөн шалгах хэлтсийн ахлах мөрдөгч, хошууч Д.Эрдэнэдэлгэрээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-2019 онд залилах гэмт хэргийн улмаас улсад хэчнээн төгрөгийн хохирол учрав.  Сүүлийн жилүүдэд залилангийн гэмт хэрэгт өсөж байгаа мэдээлэл байсан?

-2011 онд 688 залилах гэмт хэрэг бүртгэгдэж байсан. Тэгвэл 2019 онд 7800 болж өссөн. Энэ гэмт хэргийн улмаас 165 тэрбум төгрөгийн хохирол учирчихаад байна. Нийт бүртгэгдсэн хэрэг, хохирлын хэмжээ нь энэ.    165 тэрбум төгрөгийн хохирлын тэдэн хувь нь дотоод, тэд нь гадаад гүйлгээ гэж хэлэх нарийн тоон мэдээлэл алга. Гэхдээ 70-80 хувь нь дотоодод үйлдэгдсэн хэрэг. Үл хөдлөх хөрөнгийн залилангийн хэрэг гэдэг чинь үнэлгээ өндөртэй. Түүнийгээ дагаад залилангийн улмаас учирсан хохирлын хэмжээ ихэсч байдаг. Манайд үл хөдлөх хөрөнгө болон автомашинтай холбоотой залилангийн хэрэг их бүртгэгддэг. Мөн хоорондоо өндөр хүүтэй мөнгө зээлснээс үүдсэн хэргүүд байгаа. Амьдралд хэрэгжих боломжгүй төсөл байхад л тэрийг нь нягтлахгүйгээр ашигтай юм байна гэж мөнгөө өгөөд залилуулсан тохиолдол ч цөөнгүй байдаг. Хүн залилуулчихаад дараа нь өнөөх хүн нь сураггүй алга болчихоор хайгаад эхэлдэг. Тэгээд мэдээллийг нь цуглуулж, аав, ээж, ах дүү нь тийм юм хийдэг. Таньдаг гээд байсан хүн нь тийм юм хийдэг гэх мэтээр бүх мэдээллийг нь цуглуулаад авчихдаг. Тэгвэл мөнгөө өгөхөөсөө өмнө л тэр хүнээ судлаад, мэдээллээ цуглуулчихаж болно шүү дээ. 

-“Ятгах тусам нягтал” аян хэдий хугацаанд үргэлжлэх вэ?

-Энэ аян бүтэн жилийн хугацаанд үргэлжилнэ. Монголд залилангийн гэмт хэрэг их гарч байна. Тэр дотор цахим болон санхүүгийн луйвар их байгаа шүү гэдгийг иргэдэд анхааруулж, өөрсдийгөө эрсдэлээс  хамгаалах дадал суулгах юм. Наад захын жишээ гэхэд, үйлчилгээний газар ороод л цахим картныхаа нууц дугаарыг зарлаад, хашгирах нь холгүй байдаг.  Түүнийгээ болих л хэрэгтэй. Аль болох өөрсдөө нууц дугаараа хийдэг, хувийн мэдээллээ алдахгүй байхад суралцах, соёлжих хэрэгтэй байна.

-Монголд хамгийн их үйлдэгдэж байгаа санхүүгийн залилан гэвэл?

-Монголчууд фэйсбүүкнийхээ нууц үгийг маш их алдаж, түүнтэй холбоотой луйвар их гарах болсон. Зугаа гэсэн янз бүрийн зүйл рүү орж, хуваалцдаг. Нэр алдартай тухай хүний мэдээллийг сонирхол татах гарчигтайгаар фэйсбүүкт нийтэлдэг. Түүнийг нь унших гээд дараад ордог. Түүнээс болоод хувийн мэдээллээ алдаж байна. Нөгөө талаар нууц үгээ бид маш хялбархан хийдэг. Гар утасны дугаар, төрсөн он, сараар нууц үг хийдэг.  Жишээлбэл, манайд бүртгэлтэй хэрэг байна. Хүний фэйсбүүк руу ороод, өөрийнхөө тухай оруулсан мэдээллээс нь харж байгаад нууц үгийг нь таагаад хийдэг. Хүмүүс төрсөн он, сар, өдөр, утасны дугаар гээд зарим мэдээллээ оруулчихдаг. Түүнээс хараад тааж тоо хийж байгаад 300 гаруй хүний фэйсбүүкийн нууц үгийг мэдээд авчихсан тохиолдол бий. Ямар нэгэн техологи хэрэглэж байгаа юм алга. Хакердаж байгаа юм байхгүй. Зүгээр л өөрийнх нь төрсөн он, сар, утасны дугаарыг хийгээд, фэйсбүүкийг нь нээчихдэг. Ингээд хоёр, гуравхан өдрийн дотор 300 гаруй хүний фэйсбүүкийн нууц үгийг мэдээд авчихсан. Дараа нь нууц үгийг нь солиод, хүмүүс рүү чат илгээгээд, мөнгө аваад, залилан хийчихэж байгаа юм.

-Дотоодод үйлдэгдэж буй цахим залилангийн хэргийн илрүүлэлт ямар байна вэ?

-Би зөвхөн фэйсбүүктэй холбоотой залилантай холбоотой тоо баримтыг хэлье. Фэйсбүүктэй  холбоотой 400 орчим гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байдаг юм. Үүний 50 орчим хувь буюу 260 гаруй хэргийг илрүүлсэн. 2019 оны аравдугаар сарын байдлаар. 2019 оны 11, 12 дугаар сард үйлдэгдсэн хэргийн тоон мэдээлэл 2020 оны эхний улиралдаа гарчихна. Дотоодод үйлдэгдэж байгаа энэ төрлийн хэргийн илрүүлэлт харьцангуй өндөр хувьтай байдаг. Ер нь энэ төрлийн хэрэг илрэхгүй байна гэж байхгүй л дээ.

-И-мэйл хаягаар залилан хийх тохиолдол ч гарч байгаа гэсэн мэдээлэл байна. Энэ талаар мэдээлэл өгвөл?

-2019 онд манайд И-мэйл хаягтай холбоотой залилангийн гэмт хэргийн 18 гомдол мэдээлэл бүртгэгдсэн. Хамгийн багадаа 10, ихдээ 200 гаруй мянган ам.долларын гүйлгээ хийсэн байсан.  И-мэйл хаягаар шаардлагагүй мэдээлэл, холбоос ирэхээр л хүлээгээд авчихдаг, дараад орчихдог. Тэгэхээр бүх харилцагчийн мэдээллээ алдчихдаг. Гэмт хэрэгтнүүд харилцагчийн мэдээлэл дундаас түүвэрлээд, төлбөр тооцоо, мөнгөтэй холбоотойг сонгож аваад, хяналт тавиад явж байдаг. Улмаар төлбөрийн нэхэмжлэх ирэх хүртэлх хугацаанд хоёр харилцагч ямар ч саадгүй харилцаад, мэдээллээ солилцоод явдаг. Яг нэхэмжлэл илгээгээд, цаанаас нь харилцагч байгууллагаас дансаа явуулах агшинд л гэмт этгээд өөрийнхөө дансыг оруулаад, хуурамч хаягнаас мэдээлэл явуулчихдаг. Тэр нь нэг үсэг, цэг таслалын зөрүүтэй л байдаг. Үсгийг нь урд, хойно нь оруулах гэх мэтээр. Мэйл хаягийг нь үсэг, тоогоор нь нарийн шалгаж байж л анзаарахаас нүдэн баримжаагаар хараад мэдэхээргүй.

Тэгэхээр хүмүүс их дүнтэй гүйлгээ хийх гэж байгаа бол  мэйл хаягаа заавал нягталж, шалгаж байх хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд харилцагч байгууллагын данс өөрчлөгдөөд хүрээд ирдэг тохиолдол ч байдаг. Хүмүүс “Тэд дансаа өөрчилсөн юм байх даа” гэж бодоод л мөнгөө шилжүүлчихдэг.  Гэтэл банкинд очоод үзээрэй. “Харилцагчийн чинь данс өөрчлөгдсөн бол заавал тодруулаарай” гэсэн санамжууд бий. Бид 2017 онд банкуудтай ярилцаж байгаад л тийм санамж байрлуулсан. Банк болгон тийм санамжтай. Гэтэл манай иргэд тэр санамжийг ч анзаарч, олж хардаггүй.  Иргэд энэ мэт жижигхэн юм шиг мөртлөө чухал зүйлсээ анхаарч баймаар байна. Тэгвэл залилангийн гэмт хэргийн хохирогч болохгүй шүү дээ.

-Фэйсбүүкээр залилуулсан иргэд цагдаад гомдол гаргахад хэргийг удаан шийддэг. Банкууд мөнгө луйвардаж авсан хүний харилцагчийн  мэдээллийг гаргаж өгөхөөс татгалздаг гэх мэт мэдээлэл гардаг.  Энэ талаар тайлбар өгөөч?

-Энэ ташаа мэдээлэл. Өнөөдөр  цагдаад гомдол гаргачихаад маргааш нь данс харилцагчийн мэдээллийг хуулийн байгууллагаас шаарддаг. Маргааш нь шууд хүний мэдээллийг өгөх боломж байхгүй. Мөрдөн шалгах ажиллагаа гэдэг чинь хүний эрхтэй холбоотой асуудал. Бид хэрэг бүртгэл нээгээгүй байж бусдын мэдээллийг авах боломжгүй. Иргэнээс гомдол ирэхээр хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээгээд, мөрдөн шалгах ажиллагааныхаа явцад банкуудаас мэдээлэл цуглуулдаг. Үндсэндээ нотлох баримт цуглуулсны дараа банкуудтай хамтарч ажиллана. Банкууд ямар нэг байдлаар мэдээлэл гаргаж өгөхөөс татгалзаж байгаагүй.