Г.Дамдинням: Скүүтерээр түгжрэлийг шийдчихье гэж хэлээгүй

УИХ-ын гишүүн Г.Дамдиннямтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Та Төрийн ордны гадна байхдаа би хийнэ бүтээнэ гэж ярьж байсан. Яг улс төрд ороод ирэхэд бодит байдалд ажиллаж болохоор байна уу?

-Манай нийгэмд өөрчлөлт хэрэгтэй байгаа болохоор энэ УИХ-д олон залуус сонгогдсон байх гэж ойлгож байгаа. Зоригтой өөрчлөлт хийгээсэй гэж биднийг ард түмэн илгээсэн. Дотор нь ороод ажиллаад ирэхэд зөв зохион байгуулалттай байгаад санал санаачлагатай ажиллавал өөрчлөлт хийх боломж байна гэж бодож байна. Хамгийн чухал нь төрийн албаныхан маань улс төрчид бид нарын гаргасан бодлогыг ойлгох, хүлээж авах нь бидний зорьж байгаа шинэчлэлийн хэрэгжилтэд чухал нөлөөтэй. Мөн санхүү төсвийн бэрхшээл мэдээж байна. Монгол Улсад мөнгө байгаа юу гэвэл байгаа. Мөнгөө зөв зарцуулах ёстой юу гэвэл тийм. Хяналт тавиараа гэж биднийг илгээсэн. Цуг сонгогдсон залуустай нийлээд шинэлэг арга барилаар ажиллахаар хичээж байна.

-Шинэ салхи сэвэлзэж байна уу?

-Салхи гэхээсээ илүү тулгамдсан байгаа олон асуудал шийдэгдэх ёстой гэж үзэж байна. Бид өөрсдөө бизнесийн, боловсролын, уул уурхайн гээд олон салбарт ажиллаж байсан хүмүүс орж ирсэн байгаа. Болохгүй, бүтэхгүй бэрхшээлүүдийг өмнө мэдэрч харж байсан. Хамгийн түрүүнд хийж эхэлсэн ажил бол хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, гадаад худалдааг дэмжих бодлого хэрэгтэй байгаа. Ингэж байж манай улсын эдийн засаг тэлж, ажлын байр нэмэгдэж, ядуурал буурах ёстой. Сонгуулиар ард иргэд хамгийн чухал асуудал нь ажлын байр нэмэгдүүлэх гэж захиж байсан. Ажилгүй бол орлогогүй. Түүнийг дагаж ядуурал үүснэ шүү дээ. Ажлын байр бий болгохын тулд бизнесийн орчныг тогтвортой, хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй зөв болгож байж олон бизнесүүд амжилттай босно. Тиймээс Г.Амартүвшин, Х.Ганхуяг, Д.Өнөрболор гишүүн бид дөрөв “Гадаад худалдааг дэмжих түр хороо”-г санаачлаад гадаад хөрөнгө оруулагчидтай хурал хийлээ. Удахгүй чуулганаар түр хороо байгуулагдах шийдвэр гарах ёстой. Хурдан хугацаанд амжуулж болж байгаагийн жишээ бол энэ. Боловсролын шинэчлэлийн асуудлыг мөн бидний хэсэг нөхөд олон нийтэд гаргаж тавилаа. Сайхан эрүүл хэлэлцүүлгүүд ч өрнүүллээ. Энэ асуудалд улсын төсвийг зарцуулах чиглэлд ажиллалаа. Манай парламентын залуу гишүүд зарчмын зөрүүтэй саналуудаа ярилцаад нэг бодлого, нэг байр суурьтай болж байна. Боловсролын салбарын шинэчлэл хийнэ. Гадаад худалдааны шинэчлэл хийнэ. Цаашид Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, баялгийн сантай холбоотой асуудалд санал санаачлагатай ажиллана гэж бодож байна.

-ДАРХАНЫ ЗАМЫН АЖИЛ НЬ ЭХЛЭЭГҮЙ 90 КМ ЗАМЫГ ЗАСВАРЛААД ЭНЭ ӨВӨЛ ЗОРЧУУЛНА ГЭСЭН ХАРИУ ӨГСӨН-

-Та гишүүн болохдоо хамгийн нэгдүгээрт шийдүүлэх асуудал Дарханы зам. Дарханы замыг яаралтай ашиглалтад оруулахын тулд Л.Халтар сайдын өрөөнд ороод сууна гээд ярьж байсан. Одоо Дарханы зам юу болж байна. Та шахаж шаардаж байгаа юу?

-Би Л.Халтар сайдыг амраадаггүй шүү дээ. Хуваарь гаргуулаад авчихсан, шахаад, шаардаад явж байна. Би сая өөрөө Дархан явж ажиллахдаа шаварт суугаад, зам боогдоод иргэдтэйгээ яг л адил байдлаар энэ замын бэрхшээлийг туулж яваад ирлээ. Байнга л ингэж явж байгаа. Дарханы замд одоогоор гурван багц ажил хийгдэж байна. Аравдугаар сарын 02-ны байдлаар нэгдүгээр багц нь Баруун аймаг салах уулзвараас хар модот давааны ар хүртэл 37.26 км зам 75 хувийн гүйцэтгэлтэй байна. Гуравдугаар багц Урьханаас Сүмбэр хүртэлх 45.74 км замын ажил 59.79 хувийн гүйцэтгэлтэй. 5-р багц Цайдмын хөндийгөөс Дарханы тойрог уулзвар хүртэлх 30.53 км газар 62 хувийн гүйцэтгэлтэй. Энэ гурван багцын ажлыг аравдугаар сард багтааж дуусгана гэдэг амлалт өгсөн. 2, 4-р багцыг Хятад компани аваад ажлаа хийж чадахгүй гээд буцаасан. Энэ компанийг өөрөөр нь болиулах гэж маш их ажил хийсэн дээ. Хятадын элчин сайдтай уулзсан. Азийн хөгжлийн банкныхантай уулзсан. Зам тээврийн яамныхантай ярилцсан. Манай талаас гэрээгээ цуцалчихаар энэ компани бүх буруугаа коронавирус руу чихээд олон улсын шүүхэд хандаад дарханы зам таван жил баригдахгүй байдалд орох байсан. Тэр компани өөрөө татгалзаж байж асуудал манайд хамгийн бага эрсдэлтэй байх нөхцөлөөр шийдэгдэх ёстой байхгүй юу. Манай талаас цуцлах гэхээр бас торгуультай. Нэг ч ажил хийгээгүй, чадваргүй компанид яагаад тендер өгснийг мэдэхгүй байна. Энэ асуудлыг ухаж тодорхой болгоно. Шинжаан уйгурын өөртөө засах оронд хамаатай компани юм билээ. 90 орчим км замын ажил авсан. Хятадын Элчин сайдтай уулзахад шууд тодорхой хэлсэн. “Танай Засгийн газар ямар ч чадваргүй ийм компанид яагаад тендер өгснийг мэдэхгүй байна. Аль аль талдаа асуудал байгаа шүү” гэсэн. Энэ компани эцсийн бүлэгтээ гэрээгээ цуцлах хүсэлтээ өгсөн. Одоо энэ 90 км замд засвар хийгээд одоо ашиглалтад орох 1,3,5-дугаар багцын замтайгаа холбоод энэ өвөл аятайхан явах хэмжээнд хүргэнэ гэсэн мэдээлэл надад өгөөд байна. 2, 4-р багцын тендер цуцлах ажил ид хийгдэж байгаа юм билээ. Энэ өвөлдөө багтаагаад одоо ажиллаж байгаа компаниудад өгөх үү, эсвэл дахин тендер зарлах уу гэдэг асуудлаа шийднэ гэж Халтар сайд хэлсэн. Замчдын холбооныхонтой уулзаад дотоодын компаниуд хийж болохгүй юм уу гэхээр бид ийм том хэмжээний ажил дийлэхгүй гэдэг юм билээ. Дараагийн сонгон шалгаруулалтыг энэ өвөл зохион байгуулаад зам барилгын ажлыг 2020 оны гуравдугаар сард багтаан эхлүүлж, 2021 оны арваннэгдүгээр сард дуусгахаар төлөвлөж байгаа гэсэн мэдээллийг ЗТЯ-наас өгсөн.

-90 км замын хуучин хучилтыг нь хуулж хаяагүй байгаа юм уу?

-Заримыг нь хуулсан. Заримыг нь хуулаагүй. Өнгөн засвар хийгээд аюулгүй болгоод энэ өвөл явуулна гэж төлөвлөж байгаа юм билээ. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилттэй төсөл шүү дээ. Хажуугаар нь нэмэлт хоёр урсгал Европын сэргээн босголтын банкны санхүүжилтээр тавигдана. Тэрнийх нь тендерийн ажил дууссан гэж мэдэгдсэн. Таван багцад таван компани шалгарсан байгаа. Ямар компаниуд шалгарсан мэдээлэл ирээгүй байна. Энэ ажил ирэх жил эхэлнэ. Хоёр жил орчим явагдана. Ингээд Дархан Улаанбаатар чиглэлд хоёр, хоёр урсгалтай дөрвөн эгнээ зам ашиглалтад орно. Дарханы замын ажлыг дуусан дуустал араас нь хөөцөлдөж, шахаж шаардаж, анхаарч ажиллах болно.

-ЮУНААС ОРЛОГО ОЛОХ НЬ ЧУХАЛ БИШ, ОЛСОН ОРЛОГОО ЗӨВ ХУВААРИЛАХ НЬ ЧУХАЛ-

-Уул уурхайд түшиглэсэн эдийн засагт найдахаа болъё. Үүнтэй зэрэгцээд монгол хүний тархи оюуныг мөнгө болгоё гэдэг санал санаачлагыг УИХ-ын гишүүн Н.Учрал их ярьж хэлж явдаг. Та уул уурхайн мэргэжилтэй гишүүний хувьд  энэ асуудалд ямар байрь суурьтай байдаг вэ?

-Уул уурхай бол Монголын эдийн засгийн багана мөн. Асуудал уул уурхайдаа байхгүй. Уул уурхайгаас орж ирж байгаа орлогыг зөв хуваарилж чадаж байна уу үгүй юу гэдэгтээ асуудал байна. Зарим улс үхрийн мах эсвэл банана огцом үнэд ороод гэнэт их орлого ороод үнэ нь унангуут дампуурсан улс байна. Юунаас орлого олох нь ерөөсөө ч чухал биш. Олсон орлогоо зөв хуваарилах тухай л асуудал. Өнөө өглөөхөн Дэлхийн банкны  “Майнс энд майнд” буюу уул уурхай ба оюун ухаан гэсэн сэдэвтэй тайланг сонсож, хэлэлцүүлэг хийлээ. Бид уул урхайгаас хамааралтай эдийн засгийг болиулъя гэж олон жил ярьж байна. Уул уурхайгаас хамааралтай биш эдийн засгийг бүтээхийн тулд эхлээд уул уурхайдаа суурилах ёстой гэдгээ эхлээд хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Уул уурхайгаа болъё, монгол толгойгоо ухъя гэж их ярьцгаадаг. Гарч ирсэн мундаг сайн санаануудыг санхүүжүүлэх, тухайн санааг хэрэгжүүлэх мэргэжилтнүүдийг бэлдэх хэрэгтэй. Тэр санаануудыг хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтын мөнгө нь уул уурхайгаас гарах нь тодорхой байна. Ойлгомжтой. Энэ хуваарилалтыг зөв болгох чиглэлд төрийн бодлого явах ёстой. Би “Хамтын баялаг бүтээх” гээд судалгаа хийж байсан. Энэ юу вэ гэхээр уул уурхайн төсөл байна гэж бодъё. Төсөл хэрэгжүүлэхэд зардал гардаг. Хувцас, хоол, тоног төхөөрөмж худалдаж авна. Мэргэжилтэн хөлсөлнө. Бүгдийг нь дотооддоо эсвэл дотоодын компаниудаар хийлгэж мэдлэг чадварыг дэмжих чиглэлд анхаарах ёстой.  Уул уурхай гэх энэ салбар өөр дээрээ үйлчилгээний салбарыг хөгжүүлдэг. Энэ чиглэлд манай улс сул байгаа гэсэн дэлхийн банкны судалгааг сонслоо. Үүнийг хөгжүүлэх чиглэлд бид төрийн бодлогыг хандуулах ёстой.

-Инноваци, цахим бодлогын байнгын хороотой болсон. Та цахим технологийн шинэчлэлүүдийг илүүтэй дэмжиж байгаа харагдсан?

-Инноваци технологийн тухайд бол төрийн үйлчилгээг хөнгөвчлөх тухай асуудал. Иргэд төрийн дарамт, саадыг арилгаад өгөөч гэж их хүсч байсан. Хувьсгалын шинжтэй өөрчлөлт хийж байгаа нь “И монголиа” төсөл. Манай залуу гишүүд асар их дэмжиж ажиллаж байна. Инноваци, цахим бодлогын байнгын хороотой болсон. Дандаа залуу гишүүд орж ажиллаж байна. Инноваци, технологи гээд дандаа гадаад үг. Ямар нэг үйлчилгээг гар утас юм уу компьютерээс, эсвэл интернетэд холбогдож байгаа бүх хэрэгслээс чөлөөтэй, хурдтай, хүнээс үл хамаарах байдлаар авахыг хэлж байгаа юм. Би өглөөхөн гар утсаараа “И монголиа” аппликейшн туршиж үзлээ. Гэрлэлтийн баталгаа, иргэний үнэмлэхний лавлагаа хоёроо авахад нэг бол хороонд очих, эсвэл 100 айлд очих, эсвэл ТҮЦ машинд очих ёстой. Банкаар орж төлбөр хийнэ. Энэ хооронд түгжрэл, бензин, хамгийн гол нь цаг үрэгдэж байна. Гэтэл би саяны хоёр тодорхойлолтыг хоёр минутын дотор гар утсаараа авчихаж байна. Одоогоор 180 гаруй төрлийн үйлчилгээг “И монголиа” аппликейшнээр авч болж байна. Хөдөө орон нутгийн иргэд Улаанбаатар руу лавлагаа авах гэж ирдэг тохиолдол байсан нь одоо байхгүй болж байна. Төрийн хүнд суртлыг арилгах чиглэлд Инноваци цахим бодлогын байнгын хороо ажиллаж байна. Төрийн нүсэр бүтэц цөөрнө. Том байшин барьж олон хүн ажиллуулж зардал үүсгэх шаардлагагүй болно. Үүнийг дагаад авлига, хээл хахууль эрс буурна. Бараг хувьсгалын шинж чанартай үйл ажиллагаа.

-Хотыг бүсчлэх хэрэгтэй-

-Та скүүтер унаад ажил гэрийн хооронд явж байгаа юм уу?

-Тийм. Шинэ Дэгийн тухай хуулиар өглөө 09.00 цагаас чуулган эхэлдэг болчихсон. Би 08.00 цагт гэрээсээ гардаг л даа. 1-2 удаа хоцорсон. Тиймээс заримдаа алхана, заримдаа скүүтер унадаг.

-Олон нийт таны энэ үйлдэлд ямар хариу үзүүлж байна?

-Шүүмжлье гээд шүүмжилж байгаа хүмүүс байна. Миний хүмүүст хэлэх гээд байгаа санаа бол боломжтой нь боломжтой цаг үедээ боломжоороо бусдадаа зай тавиад өгчихвөл бусад хүмүүстээ нэмэртэй юм даа л гэж хэлэх гэсэн юм. Түгжрэлийг арилгах нь засаг төрийн ажил мөн. Гэхдээ өргөс авч байгаа юм шиг арилгаж чадахгүй байх. Үүний тулд эрс арга хэмжээ авах ёстой.

Би энэ скүүтерийг жил гаруйн өмнө авсан. Нэг сая орчим төгрөгийн үнэтэй. Ийм үнэтэй юмыг бид авч унаж чадахгүй, хүүхдээ суулгаад хичээл сургуульд нь зөөх юм уу, өвөл хүйтэнд яаж унах юм гээд л шүүмжилсэн байсан. Бүх асуудлыг төр шийдэх ёстой мэт хандлагаа болих ёстой байх л даа. Гэхдээ би боломжтой нь, над шиг ганцаараа явж байгаа нь, мөн дулаан цаг үеэр ашиглаж үзэж болно л гэсэн санаа илэрхийлсэн.

-Скүүтертэй явж байхад замын нөхцөл байдал ямар байна?

-Зарим хэсэг нь их хэцүү. Гэхдээ нэг үеэ бодоход урдаас хойшоо чиглэлд арай гайгүй. Гэр хороололд мэдээж хэцүү байгаа. Зовлон бэрхшээл ярьвал бүгд боломжгүй. Үе шаттайгаар шилжих ёстой. Дахиад хэлье. Боломжтой нь боломжтой үедээ бусдадаа боломж олгоод зай гаргачих л гэж хэлсэн шүү дээ. Түүнээс биш ингээд түгжрэл шийдчихье гэж хэлээгүй. Улс төрчдийг хүмүүс янз бүрээр харах ёстой л байх. Зарим нэгийг нь өөлмөөр санагдвал өөлдөг л байлгүй дээ. Зам дээр таван цаг түгжрээд ядарчихсан, түүнээс болоод ажил нь бүтээгүй хүн миний тэр постыг хараад уурлах нь аргагүй л байх. Би түгжрэлийг шийднэ гэж, бодлого гаргах гэж ажиллаж байгаа хүн. Бусад гишүүдтэй ярьж байна, ажиллаж байна. Гэхдээ үр дүн нь тодорхой хугацааны дараа гарна. Одоогоор би өөрөө ажилдаа хоцрохгүйн тулд боломжтой нөхцөл байдлаар шийдэж болж байна гэдгийг л өөрийнхөө хувьд харуулж байна. Би хааяа 45 минут алхдаг. Машинаар явахаар 2 цаг түгжирдэг. Скүүтерээр явахаар 15 минут явж байна. Зунаас дугуй унана гэж бодож байна. Дугуйн зам хийх хөтөлбөр Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт батлагдсан. Спорт, нийтийн биеийн тамираар хичээллэх, дугуйн замаар явуулах боломжийг бий болгох тал дээр төрийн бодлого гарсан. Миний ажиллаж, сурч байсан Ванкувер хот бол хүн амьдрахад хамгийн таатай хот гэгддэг. Хоёр сая орчим хүн амтай. Тэнд амьдралын боломж өндөр учраас хүмүүс бүгд машинтай. Гэхдээ нийтийн тээвэр маш их ашиглаж байна. Зөвхөн шаардлагатай үед машин унацгаадаг. Мөн скүүтер, дугуйг маш их ашиглаж байна. Бүгд гараад машин унавал тэр газар ялгаагүй түгжирнэ.

-ТҮГЖРЭЛИЙГ АРИЛГАХЫН ТУЛД УТАА БУУРУУЛСАНТАЙ ИЖИЛ ЗОРИГТОЙ АЛХАМ ХИЙХ ЁСТОЙ-

-Замын түжрэлийг яаж шийдэх юм бэ. Та шийдэх гээд, бодлого боловсруулах гээд УИХ-д ороод ирсэн хүний хувьд яг оновчтой ямар шийдэл харж байна вэ?

-Дээр хэлсэнчлэн маш зоригтой цогц арга хэмжээ авах ёстой. Яг утааг арилгасантай ижилхэн. Анх Улаанбаатар хот руу түүхий нүүрс оруулахгүй гэж байхад мөн л шүүмжлэгчид боломжгүй гэж байсан. Өнөөдрийн байдлаар утаа 50 хувь буурсан, 80 хувь болгож бууруулна гээд ажиллаж байна. Яг энэ аргачлалыг Дарханд хэрэглэнэ. Шахмал түлшийг Дарханчуудад түгээнэ. Одоо Дарханы агаар Улаанбаатараас бохир болчихоод байна шүү дээ. Зоригтой арга хэмжээ авах ёстой. Тодорхой хугацааны дараа иргэд ойлгоно, дэмжинэ.

-Тухайлбал, ямар зоригтой арга хэмжээ байж болох вэ?

-Нэгдүгээрт, хотыг бүсчлэх хэрэгтэй. Лондон гэх мэт хамгийн түгжрэлтэй байсан хотууд хотоо бүсчлээд бүс бүрт ороход хураамжтай болгосон. Мөн хот дотор үнэгүй байгаа зогсоолуудыг үнэтэй болгох хэрэгтэй. Гуравдугаарт машин худалдаж авах нь хямд, хэрэглэх нь үнэтэй байлгах ёстой. Дэлхийн бүх хөгжсөн улсуудад машин хэрэглэх асар үнэтэй. Япон, Хонгконг, Сингапурт машин авахын тулд зогсоолтой гэдгээ баталж байж машин авдаг. Дөрөвдүгээрт нийтийн тээврийг хүртээмжтэй, хангалттай болгох ёстой гэж боддог. Энэ талаар хотын гишүүдэд хэлсэн. Хотын гишүүд хэлэлцүүлэг хийгээд анхаараад явъя гэж байна. Тэдэнтэйгээ хамтраад ажиллана.

-Нийтийн тээврээ шинэчлэх, хүртээмжтэй болгох гэхээр хөрөнгө мөнгө нь хүрэлцдэггүй юм биш үү. Манай хотод 1600 орчим автобус шаардлагатай гэсэн тооцоо байдаг. Гэтэл одоо байгаа нь 900. Тэднээс 2021 онд 500-г нь актанд гаргана гэж байна. Үлдсэн нь 400 автобус. Яах ёстой юм бэ?

-Улаанбаатар хот асар их мөнгө байгаа шүү дээ. Шийдэх ёстой байхгүй юу. Хувийн хэвшлийг оруулах хэрэгтэй. Бизнесийн боломж талаас нь харвал болмж байгаа шүү дээ. Заавал улсаас бүгдийг шийдэх албагүй. Төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаагаар автобуснуудыг оруулж ирээд, зөвшөөрлийг нь өгөөд явуулах хэрэгтэй. Дараагийн том асуудал нь их дээд сургуулиудыг хотоос гаргах хэрэгтэй. Жишээ нь ХААИС, ШУТИС ын зарим хэсгийг Дархан хот руу нүүлгэх хэрэгтэй л дээ. Ажил эхлэх цагийг зөрүүлэх хэрэгтэй. Би тухайлбал, Дэгийн тухай хуулийг буцаад харж үзээч гэсэн хувийн байр суурьтай байгаа.

-Яагаад?

-Өглөө 09.00 цагт Төрийн ордонд ирэх бүх дарга нар амжиж ирэхийн тулд сургуулийн цэцрлэгийн хүүхдүүд, сурагч, оюутан, бусад албан хаагчидтай зэрэгцээд бүгд машинтайгаа явдаг. Ядаж 9.30-10.00 цагт ирдэг болгох хэрэгтэй. Ачааллаа хуваарилах хэрэгтэй шүү дээ. Бид 10.00 цагт ирээд орой 19.00 цагт таръя л даа. Хамаагүй шүү дээ. Ажлын найман цагаа л хийе. Зарим компаниуд цагийн зохицуулалт хийгээд эхэлсэн байна билээ.

-Нийслэлийн дарга нар автомашины дугаарын тэгш сондгойгоор хязгаарлаж хөдөлгөөнд оролцуулах санал гаргаж байна. Энэ зөв үү?

-Энэ хэзээ ч зөв шийдэл болохгүй. Машин авч унах чадалтай хүмүүс нь хоёр машинтай болчихно. Машины тоог бүр нэмнэ. Эсвэл хотын захад хол амьдардаг ганц машинтай, түүгээрээ ажилдаа ирдэг хүн тэгээд 3 өдөр ажил амьдралаа алдах юмуу. Буруу шийдвэр гаргах гэж байна. Би өөрийгөө твиттер фэйсбүүкээр өөрийнхөө байр суурийг чөлөөтэй илэрхийлдэг гишүүдийн нэг гэж боддог. Энэ тухай байр сууриа илэрхийлсэн. Хоёрдугаарт, азын дугааруудыг нийтийн үйлчилгээний автомшинуудад зүүнэ гэсэн. Уучлаарай. Үнэ хүрч байгаа бол дуудлага худалдаагаар зараад тэр мөнгөөрөө нэг ч гэсэн автобус ав нөхдүүдээ. Жаахан бизнес сэтгэлгээтэй, шинэ хандлагатай байгаач. Коммунист аргаар бүгдийг нь жигдлэх, хорих гэж оролдох юм. Болохгүй шүү дээ.

-ЭНЭ УЛС ОРОН БОЛОВСРОЛООР Л ӨНДИЙНӨ-

-Намрын чуулганы нээлт дээр Ерөнхийлөгч Х.Баттулга юун архины шил, дээлхий хээ, Кэмбриджийн хөтөлбөр вэ гэж ирээд зарим гишүүдийн санал санаачлагыг шүүмжилсэн. Та Кэмбриджийн хөтөлбөрийг дэмжиж байгаа гишүүний хувьд хариулт хэлэх үү?

-Архины шил, дээлний хээтэй хэрүүлийг би сайн мэдэхгүй. Кэмбрижтэй холбоотой асуудалд хариулт өгье. Боловсролд бид хөрөнгө хаях ёстой. Энэ улс орон боловсролоор л өндийнө. Би өөрөө өөрийгөө боловсролоор өдий зэрэгт хүргэсэн хүн. Монгол Улс даяар хүн шиг амьдарч, амжилттай яваа хүн бүр боловсролын үр шимээр л яваа. Ирээдүйгээ сайн боловсролтой болгох хэрэгтэй. Монгол залуучууд дэлхийд өрсөлддөг байх ёстой. Энэ суурийг бид хийх ёстой. Боловсролоор карьер хийж үзсэн хүн бүр боловсролын шинэчлэлийг дэмжиж байгаа. Боловсролоор дамжаагүй нь энэ салбарын чухалыг ойлгохгүй байгаа байх.

-Боловсролын тэгш байдал алдагдана гээд байна шүү дээ?

-Миний ойлгосноор хувийн сургуультай хүмүүс л эсэргүүцээд байгаа. Тэр хүмүүс боловсролын ялгаа гаргаад, түүгээрээ бизнес хийдэг. Эцг эхчүүд хүүхдээ олон улсын түвшинд бэлдэхийг хүсч байна. Аав ээжүүд аархаж баярхсандаа зах дээр зогсож даарч хөрч, өвдөж зовж олсон мөнгөө хувийн сургуулиудад аваачиж өгдөггүй. Боловсролын ялгарал хөтөлбөрөөс хамаарч байдаг гэж үзэх юм бол 1910-аад оноос эхлээд Монголд зөвлөлт маягийн боловсролын систем орж ирснээс эхлээд тусгай хөтөлбөр байсан. Аль ч улсад жигд боловсрол байна. Дараагийн шилжилтдээ бэлдээд лаборатори сургуулиуд байдаг. Дараа нь бүгд лаборатори сургуультайгаа адил болоод ирвэл дараагийн лаборатори сургуулиа нэмээд бусад сургуулиудаа өөд нь татаад явдаг систем. Бидний яриад байгаа зүйл ердөө л энэ. Лаборатори сургуулиудын тоог нэмье. Амжилттай хэрэгжсэн туршлагыг аймаг, дүүрэг бүрт нэвтрүүлье. Эдгээр нь эргэн тойрны бусад сургуулиудын стандартыг өөд нь татаж ирэх ажлийг хийнэ. Үүнийг дагаад Монголын өөрийн үндэсний тогтолцоогоо сайжруулаад авчихна. Ингээд дэлхийд өрсөлдье гэдэг зүйл ярьж байгаа шүү дээ. Гэтэл Кэмбриджийн хөтөлбөрөөс болж боловсролын ялгарал үүснэ гэж ярьж байгаа хүмүүс бол харин энэ хөтөлбөрөөр бизнес, мөнгө хийж байгаа хүмүүс. Өрсөлдөөн орж ирхээс айж зах зээлээ хамгаалах гэж зохисгүй ажил хийж байгаа л харагдаж байгаа.

-Ц.Мөнхцэцэг, Ч.Ундрам нарын гишүүд ингэж ярьсан шүү дээ. Энэ хүмүүс мөнгөний төлөө дуугарч байна гэж хэлэх гээд байна уу?

-Ц.Мөнхцэцэг, Ч.Ундрам гишүүдтэй нэг санаа зорилготой болсон. Ойлголцоод ойрын үед хамтарсан томоохон хэлэлцүүлэг хийнэ.

-Боловсролын ялгарал нь эцсийн дүндээ замын түгжрэл үүсгээд байна шүү дээ?

-Яг үнэн. Зөндөө олон төрлийн түгжрэл үүсгэж байгаа. Дүүрэг болгонд нэг сайн сургууль байвал хүмүүс хүүхдээ тэндээ л өгнө. Хан-Уулаас, Сонгинохайрханаас, хаа байсан Чингэлтэйн эцсээс хотын төв рүү хүүхдээ оруулах гэж зүтгэж байна. Буруу биш, үр хүүхдээ л сайн боловсролтой болгох гэж л тэмцэж байгаа нь тэр. Тэгэхээр бид тухайн сайн сургуулийг нь тухайн газар оронд нь аваачъя л гэж байна. Үүнийг эсэргүүцээд байгааг ерөөсөө ойлгохгүй байна. Монгол тэмүүлэл сургуульд 2000 орчим хүүхэд 110 хүүхдийн орон тоонд шалгалт өгсөн. Тэндээс 1800 гаруй хүүхэд тус сургуульд орж чадахгүй үлдэнэ ээ дээ. Тэдний дийлэнхийг нь биднийг шүүмжлээд байгаа хувийн сургуулиуд хуваагаад авчихсан байна лээ. Зардлын тухайд хөдөөгийн зарим сургуулиудын нэг хүүхдэд оногдох зардал 3 сая орчим төгрөг байдаг. Кэмбрижийн сургуулийн зардал нэг хүүхдэд дунджаар 2.7 сая болж байна. Газар орон, алслагдмал байдал, дотуур байртай байна уу гэдгээс хамаарч нэг хүүхдэд ногдох хувьсах зардал өөр өөр байдаг. Хувийн сургуулиуд 120 сая төгрөгийн төлбөр авдаг мөртлөө нэмээд улсаас хувьсах зардал авдаг. Төлбөр авах гээд байгаа бол хувьсах зардал өгөхгүй байх ёстой.

-Хүүхдүүдийг сурлагаар нь ялгах гээд байгаа юм биш үү?

-Жигдэлдэг юм. Хуучин зөвлөлт маягийн тогтолцооны нэг сул тал бий. 30 хүүхдээс тав нь онц сурдаг. Багш нь тэр таваа аваад олимпиадад түрүүлдэг. 25 нь тэгээд л байж байдаг. Угаасаа муу сурдаг, чадахгүй гээд итгэчихсэн. Одоо бол чи математикт сайн бол би дуулах дуртай болохоор дуучин болоод явна гэдэг суурийг хийж өгнө. Бид олон улсад өрсөлдөх чадвартай монгол хүнийг бэлдэх ёстой. Манай одоогийн тогтолцоо нь арван хичээлд бүгдэд нь онц төгсөхийг шаарддаг. Ямар ч тийм боломж байхгүй. Бидний дунд нэг яриа байдаг шүү дээ. Энэ уг нь гавал мөртлөө амьдрах чадваргүй гэж яриа сонсож байсан уу. Академик боловсрол үнэхээр сайн ч хэрэглэж чаддаггүй. Харин шинэ маягийн боловсролын тогтолцоо чи ямар ч мэдлэг, мэдээлэлтэй байж болно. Түүнийгээ ашиглаж чаддаг, амьдралдаа хэрэглэж чаддаг байх ёстой гэдэг дээр анхаардаг. Манай Шинжлэх ухааны академид мундаг мундаг эрдэмтэд байна. Амьдралд хэрэглэгдсэн, асар их доллар олоод байгаа мэдлэг байна уу. Байхгүй. Шинэчлэл энэ зүг рүү явах ёстой. Энэ нь олон улсад өрсөлдөх чадвартай боловсролын тогтолцоо юм. Монгол хүүхэд монгол хэлээрээ 1-12-р анги хүртэл монгол агуулгатай бүх хичээлээ үзнэ. Монгол хэл, уран зохиол, монголын түүх, газарзүйн хичээлүүдээ монгол хэлээр нь бүрэн агуулгаар нь үзнэ. Нэмэлтээр математик, физик, хими, геометр гэсэн шинжлэх ухааны хичээлүүдийг англи хэлээр үзнэ. Ингээд л боллоо. Тэр хичээлүүдээрээ олон улсын сургуулиудад өрсөлдөж орно. Өнөөдөр гэхэд дэлхийн банкны судалгаагаар монголчууд инженер техникийн боловсролдоо хөрөнгө оруулахгүй байна. Нийгмийн ухааны чиглэлийн мэргэжилтнүүдийг асар ихээр бэлтгээд, тэр хүмүүст нь ажил олдохгүй байна гэж байна. Яг тийм дүгнэлт гарсан. 2018 онд АНУ-д суралцсан нийт гадаад хүүхдүүдийн улсынх нь хувийн жинд хуваагаад үзэхэд монгол хүүхдүүд нийгмийн ухааны чиглэлээр очиж сурсан тоогоороо нэгдүгээр байранд орж байна. Монгол Улсад инженер техникийн боловсролтой хүмүүс хамгийн их хэрэгтэй байна. Тийм учраас боловсролын шинэчлэл зайлшгүй.