Бадархундага нуураас “гуйсан” улсын цолоо нэг өдөр хүртсэн найз НАЧИНГУУД

Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмаар 7 начин, хоёр харцага, нэг заан, нэг аварга цолтон төрсөн. Тэгвэл шинэхэн 7 начингийн гурав нь болох Улсын начин Д.Хүдэрбулга, Ш.Пүрэвгарьд, Ц.Мөнхбаяр нарыг Үндэсний тэргүүлэгч www.zaluucom.mn сайт зочин хоймроо урьж, ярилцлаа. Дашрамд дурьдахад, ярилцлагын онцлох хэсгийг текстээр оруулсан болно. Бүтнээр нь видео хэсгээс үзээрэй. 

-Энэ жилийн наадамд урамтай сайхан барилдаж, Улсын начин цол хүртлээ. Начин цол хүртэх хүртэлх барилдаанууд ямар байв, эргээд нэг санавал?

Улсын начин Д.Хүдэрбулга: Энэ жил 6 дахь удаагаа улсын наадамд барилдсан. Барилдаан болгон хүнд байдаг. Хүн болгон л учраа бөхөө давах гэж хичээнэ шүү дээ. Миний хувьд өмнөх даваагаа бодохгүйгээр учраа таарч байгаа бөхтэйгээ хэрхэн барилдах вэ гэдэгт л төвлөрч барилдсан. Хоёрын даваанд Баянхонгорын бөх аймгийн арслан Б.Бат-Амгалантай учраа таарсан. Гурвын даваанд нутгийн ах, улсын харцага Ө.Даваабаатартай таарч барилдсан. Дөрвийн даваанд энэ цаг үед сайн барилдаж байгаа улсын начин Э.Даштай таарч даваад, тавын даваанд улсын заан Б.Батмөнх ахыгаа давж, начин цол хүртсэн. Барилдаанууд хүнд болсон. Гэхдээ өөрийнхөө бодож, төлөвлөж байснаар барилдаж, улсын цолтны эгнээнд багтсан.

 Улсын начин Ш.Пүрэвгарьд: Миний хувьд төрийн наадамд 7 дахь жилдээ барилдлаа. 7 жил барилдаж байж улсын начин цол хүртлээ. Хоёрын даваанд аймгийн хурц арслан н.Мөнхбаяр, гурвын даваанд улсын харцага Д.Батболдыг давсан. Дөрвийн даваанд Сэлэнгэ аймгийн Жавхлан сумын харьяат, улсын харцага Б.Одгэрэлтэй барилдсан. Харин тавын даваанд Завхан аймгийн Алдархаан сумын харьяат улсын начин Л.Лха-Очироор тав давж, начин цол хүртсэн. Барилдаан болгон хүнд байлаа. Хөнгөн даваа гэж байхгүй. Нэгийн, хоёрын даваа ч хэцүү.

Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: 5 дахь жилдээ улсын наадамд барилдаж байж улсын цолтны эгнээнд багтсан. Хоёрын даваанд Дарханы аймгийн хурц арслан С.Очирбаттай таарсан. Гурвын даваанд Хэнтийн аймгийн арслан н.Бадрахыг давсан. Дөрвийн даваанд нутгийн ах Т.Баасанхүү харцагатай таарч барилдсан. Тавын даваанд Улсын арслан Ц.Содномдоржтой барилдаж, давж, улсын цолтны эгнээнд багтсан. Наадмын даваа болгон л хатуу. Амар даваа гэж огт байхгүй. Сайхан барилдаж цолонд хүрсэндээ баяртай байна.

-Энэ жил коронавирусийн улмаас бэлтгэл хангах боломж бага байсан. Албан ёсны барилдаанууд болоогүй. Заал, танхимын барилдаанд барилдахгүй байж байгаад улсын наадамд зодоглохоор ямар байв?

Улсын начин Д.Хүдэрбулга:  Миний хувьд энэ жил бэлтгэл сайн байсан. Өнгөрсөн жил наадмын дараагаас бэлтгэлдээ гарсан. Мөн чөлөөт бөхийн дэлхийн аваргын өмнөх бэлтгэл хийж байлаа. Өвөл чөлөөт бөхийн улсын аваргын бэлтгэл ч их хийсэн. Түүнээс хойш олон улсын тэмцээний бэлтгэлд гарч байсан. Гуравдугаар сараас коронавирусийн улмаас бүх тэмцээн, уралдаан зогссон. Гэсэн ч хувьдаа бэлтгэлээ базааж, чамбайруулж, формоо алдахгүй явж байсан. Наадмын өмнө галын бэлтгэлийн үеэр барилдаан их хийсэн. Тэр л наадамд барилдах барилдааны бэлтгэл болж өгсөн. 

Улсын начин Ш.Пүрэвгарьд:  Бэлтгэлдээ их эрт гарсан. Зургадугаар сарын эхээр гарчихсан. Бэлтгэл эрт жигдэрсэн. Наадмын өмнө бэлтгэлээ сайн хийсэн. Барилдаан ч сайн байсан. Тиймдээ ч улсын цолонд хүрлээ гэж бодож байна.

-Энэ жил жин нэмж, зузаарсан харагдсан. Барилдаанд нөлөөлсөн байх?

-Улсын начин Ш.Пүрэвгарьд:  3-4 кг нэмсэн. Жин нэмээд ирэхээр бяртай болдог. Тиймээс жин нэмсэн нь барилдаанд багагүй нөлөөлсөн болов уу гэж бодож байна.

Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Бүтэн жилийн бэлтгэлтэй байсан. Хувиараа бэлтгэлээ базаасан. Бэлтгэл сайн байсан гэхэд болно. Тиймдээ ч өөртөө итгэлтэй байсан. 

-Тавын даваанд Улсын арслан Ц.Содномдорж амласан. Энэ жилийн наадмаар түрүүлэх бөхийн тоонд зүй ёсоор орж байсан хүчтэй арслан амлахад юу бодогдож байв?

- Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Дараа харамсахгүйгээр бүх чадлаа л дайчлаад барилдая гэсэн бодол төрж байлаа.

-Тавын даваанд гарахын өмнө улсын аварга Н.Батсуурь өөрт тань зөвлөгөө өгсөн гэж сонссон. Ямар зөвлөгөө өгсөн бэ?

- Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Яваад л барилд. Наадах чинь адилхан л хүн. Зоригтой барилдаарай гэсэн. 

-Хэр айсан бэ. Ингээд цол авах өнгөрлөө дөө гэж бодогдсон уу?

Улсын начин Ц.Мөнхбаяр:Тиймэрхүү юм бодогдож л байсан. Манай Оргилболд, улсын харцага Н.Золбоо, улсын начин Ж.Чулуунбат ах гурав зөвлөгөө өгөөд, тайвшруулаад л байлаа. Сүүлдээ тайвшраад, яасан ч яахав гэж бодоод л гарсан даа. 

-Д.Хүдэрбулга тавын даваанд Б.Батмөнх зааныг давсан. Зургаагийн даваанд Б.Зоригтбаатартай тунасан. Хоёр залуу хүчтэнд хоёуланд нь харцага цол хүртэх боломж байсан гэсэн үг. Гэвч хараахан давж чадсангүй. Барилдаан ямар болов?

Улсын начин Д.Хүдэрбулга:  Бид хоёр өмнө нь таарч байсан. Энэ удаад дахиад таарлаа. Боломж хоёуланд нь байсан нь үнэн. Миний хувьд боломжоо 100 хувь ашиглаж чадсангүй.  Элэг бүс, сэнжигний барилдаан хийгээд, мэдэрчихье л гэж бодсон. Гэвч алдаа гаргаад, сугадаан дээр мушгихад нь чангарч, ардаа алдчихсан. Ардаа алдчихаар хэцүү болчихож байгаа юм.

-Дөрвийн даваа бас чанга учраа таарсан. Э.Дашийг нэлээд дээшээ явж барилдах магадлалтай гэж байсан?

-Энэ жил өнгөрсөн жилийн таарч байсан оноолтоос нэлээд хойшоо ухарсан. Өнгөрсөн жил харцагуудтай таарах магадлалтай байлаа. Энэ жил болохоор начин цолтой бөхчүүдтэй таарах магадлалтай болчихсон байсан. Би Э.Даштай таарна гэж төлөвлөгөөгүй байсан. Таарчихлаа гэхэд “Энэ хүнийг л давахгүй бол улсын цол хүртэнэ гэж юу байх билээ” гэж бодож, өөрийгөө хурцалсан. Сайн ч төвлөрсөн. Тэгээд гараад барилдсан. Өөрийнхөө бодож байсан мэхийг хийж барилдаад, давсан.

-Ц.Мөнхбаярыг зургаагийн даваанд Н.Батсуурь аварга амласан. Нутгийн аварга амлахад юу бодогдож байв?

Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Хүчтэй аваргатай сайхан барилдаж өвдөг шороодсон. Аварга маань сайхан барилдаж, үзүүрлэсэн.

-Н.Батсуурь аварга хамгийн түрүүнд ам авч байгаа учраас хэнийг ч амлах боломж байгаа. Зурагтаар наадам үзээд сууж байхад “Яагаад ийм ам авч байгаа юм бол” гэж бодогдож л байлаа. Нутгийнхаа залууг авалгүй зөрүүлсэн бол цаашаа цол нэмэх ч боломж байсан байх гэж бодогдсон?

-Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Хамт бэлтгэл хийдэг, миний барилдааныг сайн мэддэг болохоор л амласан болов уу гэж бодсон. 

-Та гурвыг их сайхан дотно нөхөрлөдөг гэж сонссон юм байна. Найзууд нэг жил улсын начин цол хүртэх ямар санагдаж байна вэ. Мэдрэмжээ хуваалцаач?

Улсын начин Д.Хүдэрбулга: Тавын даваанд Ш.Пүрэвгарьд бид хоёр давчихаад ирээд Ц.Мөнхбаярыг Ц.Содномдорж арслантай барилдахыг нь хараад л хүлээсэн. Найз маань давчихаасай гэж дотроо маш их залбирсан. Давсан. Бид гурав гурвуулаа улсын цолтны эгнээнд багтлаа. Сэтгэл их тэнэгэр, сайхан байгаа. Бид гурав 10-аад жил найзалж байна. Өсвөр залуучуудын тэмцээний үеэр анх танилцаад, түүнээсээ хойш өдийг хүртэл бие биедээ тусалж, дэмжиж, хамт бэлтгэлээ хийж, жаргал, зовлонгоо хуваалцаад л явж байгаа. 

Нэг сонин зүйл ярихад, улсын харцага Н.Золбоо цолныхоо наадмыг нутагтаа хийсэн юм.  Баянхонгор аймгийн Баянбулаг суманд. Бид 3 тэнд очиж барилдчихаад, цаашаа Завхан явж, Отгонтэнгэр орсон. Тэгээд Бадархундага нуурын хажууд зогсож байгаад гурвуулаа малгайныхаа тэмдгийг өргөсөн. Улсын цолтон болгож өгөөрэй гээд аймгийн арслангийнхаа тэмдгийг өргөсөн юм. Түүнээс хойш 2, 3 жил ч болчихлоо.  Хүмүүс малгайныхаа тэмдгийг өргөөд л цол авдаг гэдэг. Бид гурав байдаггүй шүү гэж хааяа ярьдаг байсан юм. Гэтэл энэ жил бүр гурвуулаа зэрэг цол авлаа. Юм гэдэг чинь учиртай, бэлгэдэлтэй юм байна гэдгийг ойлгосон доо.

Улсын начин Ш.Пүрэвгарьд:  Бид гурав нэг оных, нас чацуу. Чөлөөтөөр барилдаж байсан. Нэг өдөр цол авна гэдэг маш сонин тохиолдол боллоо. Бадархундага нуур руу малгайн тэмдгээ нэгэн зэрэг шидсэн. Би эхлээд малгайныхаа тэмдгийг аваад шидэх гэсэн энэ хоёр бас тэмдгээ авсан. Тэгээд зэрэг шахуу шидсэн.  2018 онд малгайныхаа тэмдгийг нууранд өргөчихөөд нэг хэсэг тэмдэггүй явсан. Малгайн тэмдэггүй яваад байхаар эвгүй юм байна гээд гурвуулаа нэг хүнээс тэмдэг авч байлаа.  Тийм л сонин зүйлс тохиосон. Цолоо гардаж авах гэж байхдаа 13 дугаар зуун цогцолборт энэ тухайгаа л ярьж байлаа шүү дээ.

Улсын начин Ц.Мөнхбаяр: Бид чинь олон жил найзалсан. Гэр бүлийн найзууд. Нэгнийдээ очоод л, хоол ундаа хувааж иддэг сайхан найзууд. Нэг өдөр улсын цол хүртсэндээ баяртай байна. Энэ хоёр түрүүлээд тэмдгээ өргөсөн. Би жаахан байж байгаад өргөсөн юм шиг байгаа юм. Хамгийн түрүүнд Ш.Пүрэвгарьд тэмдгээ өргөсөн байх. Сая наадмаар тэмдэг өргөсөн дарааллаараа л улсын цолонд хүрсэн дээ.