Жижиг дунд үйлдвэрлэгчдэд олгодог санхүүжилтын хүртээмж энэ жил 40 гаруй хувиар буурчээ

     Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 63,1 мянган жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч аж ахуйн нэгж байна. Эдгээр үйлдвэрт 800 гаруй мянган хүн ажил хөдөлмөр эрхэлж, цалин авч амьдралаа залгуулж байнаа гэсэн үг.

Хэрэв жижиг дунд үйлдвэрлэл үгүй бол Монгол Улсад хөдөлмөр эрхэлж байгаа нийт хүний 80 хувь нь ажилгүй орлогогүй болно. 800 мянган хүний цалин орлого, тэдний ар гэрийнхнийг тооцвол нийт хүн амын талаас илүү хувийн амьдралын чанар жижиг дунд үйлдвэрээс шууд хамааралтай гэдэг нь ойлгогдож байна.

Улсад төлдөг татвар, ажлын байрны тоо гээд эдийн засагт гүйцэтгэж байгаа үүрэг нь маш том гэсэн үг. Товчхондоо Монголын ирээдүй жижиг дунд үйлдвэр юм.

Өнгөрсөн хугацаанд бид жижиг дунд үйлдвэрийг өрхийн орлого төдийгөөр төсөөлж ирсэн нь бодит үнэн. Харин сүүлийн жилүүдэд жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд нь ирээдүйгээ бүтээж байгааг ойлгож эхэлжээ.

2009-2019 оны хооронд ЖДҮХС-аас 7900 аж ахуйн нэгжид зээл олгожээ. Үүний 2100 нь шинээр үүсгэн байгуулагдсан бол 5800 нь үйлдвэрээ өргөтгөсөн байна. Одоогоор 7900 аж ахуйн нэгжид 986 тэрбум төгрөгийг зээл олгосон байна. Үр дүнд нь 50 мянган ажлын байр шинээр бий болж 35 мянган ажлын байр хадгалагдан үлджээ.

Гэхдээ эдгээр зээл үр дүнд хүрсэн эсвэл хэрэгтэй хүндээ хүрсэн эсэх нь эргэлзээ төрүүлдэг.

Тэгвэл 2019 оны 6-р сарын 6-нд Улсын их хурлаар жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих тухай хуулинд шинэчилсэн найруулга оруулсан. Билэг тэмдэгийн шинжтэй байсан хууль эрх зүйн орчин цэгцэндээ орж, жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төрийн бодлого байгаа онох боломжтой болсон гэсэн үг.

Өмнө нь үйл ажиллагаа дөнгөж эхлүүлж байгаа компани эсвэл Х тайлантай компани тэрбум тэрбумаар нь зээл авч байсан. Харин одоо бичил, жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүдээ ангилж ялгадаг болсноор дэс дараатай хөгжих, бичлээс том үйлдвэр болтлоо хөгжихөд төр дэмжих боломж бүрдсэн.

 График- ЖДҮ-ийн ангилал:

Бичил                        300 сая

Жижиг                       1 тэрбум

Дунд               2,5 тэрбум төгрөг

Мөн Төрийн өндөр албан тушаалтантай хамааралтай компанид олгохгүй, Төрийн сангуудаас зээл аваад зөрчил үүсгэсэн бол зээл олгохгүй, Монголбанкны чанаргүй зээлдэгч ангилалд байвал олгохгүй гэх мэтээр цэгцэндээ орж байна.

Хууль эрх зүйн орчин цэгцэрсний үр дүн гарах нь цаг хугацааны асуудал. Гэхдээ үр дүнг хурдан гаргахын тулд санхүүгийн дэмжлэгт анхаарал хандуулах шаардлагатай болжээ. Хууль эрх зүйн орчин сайжирч, элдэв ашиг сонирхлоос хамгаалсантай зэрэгцээд ЖДҮХС-ийн зээлийн санхүүжилт буурсаар байна. 2018 онд ЖДҮХС-аас 96.3 тэрбум төгрөгийн зээл гаргажээ. Харин 2019 онд санхүүжилт 2 дахин багасч 47.4 тэрбум төгрөгийн зээл гаргасан. 2020 онд зөвхөн 18 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгох боломжтой.

ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ДЭМЖИХ ЗЭЭЛ

2017 ОНД 154 ТӨСӨЛД 49.7 ТЭРБУМ ₮

2018 ОНД 212 ТӨСӨЛД 96.3 ТЭРБУМ ₮

2019 ОНД 451 ТӨСӨЛД 47.4 ТЭРБУМ ₮

2020 ОНД ОДООГООР САНХҮҮЖИЛТ 18 ТЭРБУМ ₮

Энэ жил аж ахуйн нэгжүүдээс 1579 төсөлд нийт 239 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авах хүсэлт иржээ. Төсөл сонгон шалгаруулалт өнгөрсөн хугацаанд 4 үе шаттай явагдаж, 1579 төслөөс хоёрдугаар шатанд 400 орчим аж ахуйн нэгж тэнцжээ.

Харин гуравдугаар шатанд газар дээр нь очиж нарийвчилсан үнэлгээ хийж, оноо бал тавихад 250 гаруй аж ахуйн нэгж тэнцсэн байна. Өнгөрсөн жилд 451 аж ахуйн нэгжид зээл хүрч байсан. Харин энэ жил 40 орчим хувиар хүртээмж буурсан гэсэн үг.

Учир нь сангийн яамнаас ЖДҮХС-д төсвөөс мөнгө суулгаагүй. Эргэн төлөлтөөсөө санхүүжих боломжтой гэж үзсэн байдаг.

Өнөөдрийн байдлаар 1124 зээлдэгчтэй 262 тэрбум төгрөгийн зээлтэй байгаа. 2020 онд 50.4 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүл гэсэн үүрэг өгсөн. Гэтэл цар тахал гарч аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаа үндсэндээ зогсонги байдалд ороод байгаа. Зээлийн эргэн төлөлт тодорхой хэмжээгээр доголдсон буюу 90-ээс дээш хоногийн хугацаа хэтрэлттэй 360 орчим аж ахуйн нэгж бий. Нөхцөл байдлыг харгалзан Засгийн газраас ч зээлийн эргэн төлөлтийг хойшлуулах шийдвэр гаргасан. Зээлийн эргэн төлөлт бага байгаа үндсэн шалтгаан энэ.

2019 онд зөрчилтэй байсан зээлүүдээс 6.6 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлсэн. 2020 онд аян зохион байгуулаад 12 тэрбум төгрөг төлүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл өмнөх онтой харьцуулбал хоёр дахин их эргэн төлөлт төвлөрүүллээ. Эргэн төлөлтийн чиглэлд ахиц гарч байна

Олгогдох зээлийн хэмжээ бага байгаа 2 дахь шалтгаан бол ЖДҮХС өөрөө зээлийн эргэн төлөлт хийдэг. Одоогоор 11 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлт хийсэн. Засгийн газрын бондод 5,7 тэрбум төгрөг, Хөгжлийн банкнаас авсан бондод 3,5 тэрбум төгрөг, Мал хамгаалах сан болон Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд 1,8 тэрбум орчим төгрөгийн эргэн төлөлт хийсэн. Одоо Засгийн газрын бондын 44 тэрбум төгрөг төлөх үлдсэн. Энэ ондоо багтаад 3.3 тэрбум төгрөгийг төлөх ёстой. Ирэх онд 41 тэрбум төгрөгийг төлнө. Гэтэл 2021 онд нөхцөл байдал улам хүндрэх эрсдэлтэй байгаа. Тиймээс Салбарын сайд болон Сангийн яаманд зээлийн эргэн төлөлтийг хойшлуулъя гэх хүсэлтээ хүргүүлээд байгаа.

Хэдийгээр зээлийн хэмжээ бага байгаа ч хүртээмжтэй байлгах зохицуулалтыг жижиг дунд үйлдвэрийн агентлагаас хэрэгжүүлж байгаа.  Үүний нэг нь орон нутагт зээл олгох эрхийг нь олгосон. Нэг аймагт 500 сая төгрөгийн зээл олгох эрх олгосон. Орон нутгийн удирдлагууд өөрсдөө төслөө сонгон шалгаруулаад, нутагтаа хэрэгтэй шаардлагатай байгаа үйлдвэрлэлийг дэмжинэ гэсэн үг.

Байгаа боломждоо тааруулж жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэхийг зорьж байна. Гэхдээ хангалттай биш. Ажиллах хүчний 80 хувийг орлоготой байлгаж байгаа жижиг дунд үйлдвэрүүдэд одоо л анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Хэрэв үгүй бол ажилгүйдэл, ядуурал хаалга тогшиж байна. Эдийн засгийн эрдэлтэй энэ үед Жижиг дунд үйлдвэрээ дэмжих нь хямралын эсрэг вакцин болно гэсэн үг.