Түрүү бөхчүүд: Шударга арслан Шаравын Ванчинхүү

Ш.Ванчинхүү Дөрвө­дийн үнэн зоригт хан айм­гийн Тариачины зүтгэлт бэйсийн хошуу , одоогийн Ховд аймгийн Буянт су­мын нутаг Хар ус нуурын Цагаан голын “Цагаан тэмээт” гэдэг газар 1909 оны шороон тахиа жил айлын ес дэх хүү болон төржээ.

Ш.Ванчинхүү 17 нас­тай­гаасаа эхлэн орон нут­гийн наадмуудад барил­даж эхэлсэн ба 1930 онд хошууныхаа наадамд 21 настай түрүүлж байжээ.

Мөн тэрээр Хэнтий аймагт томилолтоор очиж ажиллаж байхдаа 1930 онд Хэнтий аймгийн баяр наа­дамд түрүүлж аймгийн арслан цол авчээ.

Ш.Ванчинхүү 1932 оны УБН-д анх аймгийн арслан цолтой барилдаж 1000 шахам бөхөөс зургаа давж “өсөх идэр заан” цол хүртжээ.

1934 онд Ховд айм­гийн­хаа баяр наадамд ба­рил­даж түрүүлжээ.

1936 оны УБН-д ба­рилд­сан 1024 бөхөөс 7 давж “Саруул сайжрах” чимэг.

Мөн энэ ондоо Ховд болон Увс аймгуудын баяр наадамд түрүүл­жээ.

1939 оны УБН-д нэ­гийн даваанд Архангай аймгийн харъяат малчин залууд унажээ.

1940 оны УБН-д 512 бөхөөс ес давж түрүүлж 31 насандаа Монгол улсын Уран хүчит, саруул шалам­гай арслан цол авчээ.

1945 оны УБН-д 512 бөхөөс зургаа давжээ.

Мөн 1945 оны Баян-өлгий аймгийн баяр наа­дамд түрүүлжээ.

Ш.Ванчинхүү арслан УБН-д ердөө таван удаа барилджээ. Энэ нь нам , улсын өндөр албан тушаал орон нутагт харшиж явсан учраас УБН-д тэр бүр зо­дог­лох боломж нь хяз­гаар­лагдаж байсантай хол­боотой юм.

Ш.Ванчинхүү арслан 1950 онд 41 настайдаа аймгийнхаа баяр наадамд зодоглож түрүүлж нутгийн наадамчин олноо баясгаж явжээ.

Мөн үүнээс гадна айм­гийнхаа баяр наадамд 1932-1935 онуудын хоо­ронд хоёр удаа үзүүрлэ­жээ.

Мөн 1941-1943 онд на­мын боловсон хүчний дээд сургууль төгсөөд Баян-өлгий, Булган аймгийн хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилог­дон ажиллажээ.

Тэр сурч мэдэхийн тө­лөө, сурч мэдснээ бүтээл­чээр хэрэглэж эх орон ард түмнийхээ өмнө түүхэн хөгжлийн явцад дэвшин тавигдсан цаг үеийн зо­рил­туудыг биелүүлэх их үйлст өөрийн ухамсарт амьдралаа чин үнэнчээр зориулсан хүний нэг юм. Тэрээр энэ их нөр ажлын хажуугаар биеийн тами­рын төрөл болох үндэсний бөх, гар бөмбөг, хөл бөм­бөг, шатар, даам тоглох, цана тэшүүрээр гулгах, сур шагай харвах, урт өнд­рийн харайлт, гүйлт зэр­гээр хичээллэж тэмцээн уралдаанд байнга орол­цож явснаа дурсан ярьж, үндэсний бөхөөр гаргасан амжилт энэ бүхний ач буян гэжээ.

Ш.Ванчинхүү арслан өөрийн өндөр боловсрол , мэдлэгтээ түшиглэн “Мон­гол бөхийн барил­дааны тухай” ном бичиж хэвлүүлсэн юм.

Ялангуяа “Монгол бө­хийн зарим мэх” 1978 он номондоо монгол бөхийн барилдааны олон мэхнүү­дийг дотор нь барьцгүй хаях мэх , цэрвүү барьцны мэх , лав барьцны мэх гэж үндсэн гурван хэсэг бол­гон хуваасан байдаг.

Мөн энэ товхимолд мэхийг яаж хийх ба хариу­лахыг оновчтой тайлбар­лаж, биечлэн хийж байгааг харуулсан фото зургууд­тай тэр нь хойч үеийн бөхчүүдийн ширээний ном болон үлдсэн үнэтэй бүтээл юм. Энэ номуудаа­раа монгол бөхийн барил­дааны хөгжилд гарамгай гавьяа байгуулсан Ш.Ван­чинхүү арслангийн мөн­хийн бүтээл дурсгал болон үлджээ.

Ш.Ванчинхүү арслан жижгэвтэр биетэй тогж­гор шар хүн байсан бөгөөд их яргай булчинлаг мах­тай, түргэн гавшгай барил­даантай, олон сайхан ху­вил­бар мэхтэйн дотор хө­лөөр өлгөх, хавирах, зайлж бусгах, гүйж орох, гар ачих, хутгах, цохих мэхүү­дийг чадамгай хийдэг, хараа овсгоо сайтай, тэ­рээр би гуч орчим мэхийг хийж, хариулж чаддаг хэ­мээн өгүүлж байжээ.

Түүний бичсэн “Мон­гол бөхийн зарим мэх” ном өнөө үеийн бөхчүү­дийн үнэт гарын авлага болсоор байна.

Ш.Ванчинхүү арслан­гийн нэр төр хөөцөлддөг­гүй шударга шулуун занг одооч гэсэн олон хүн ба­хар­хан дурсдаг. Түүний шударга зангийн нэгэн жишээг дурдахад : 1936 оны УБН-ын наймын да­ваанд Дорнотын Балсан арслантай тунаж барилдан хэн нь хаясан нь тодор­хойгүй хамт унажээ. Бал­сан арслан түүнд тахимаа өгөх гэтэл Ванчинхүү тат­галзаж, би биш та давсан шүү дээ гээд тахимаа өг­чээ. Ийн давсан Балсан арслан тэр жилийн наа­дамд урамтай сайхан ба­рил­даж түрүүлж байжээ.

Монгол улсын энэ ал­дарт бөх 1978 онд 69 нас­тайдаа ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлжээ.