М.Энхдалай: Аль ч улсын хүн үзээд ойлгохоор хэмжээний бүтээл хийнэ гэсэн зорилготой  

“Fill” студийн найруулагч М.Энхдалай гэхээр киноныхон, кино урлаг сонирхогчид сайн мэднэ. Харин тэр бүр мэдэхгүй байж магадгүй. Тэгвэл “Ерөнхийлөгчийн туслах”, “650”, “03:30” “Бид 3-ын болзоо” гэх мэт киног найруулсан гэвэл танил санагдах байх. Мөн орчин үеийн кинонуудаас хамгийн сайн болсон уран бүтээлд тооцогдох “Аав” киноны зохиолыг бичсэн зохиолч юм. Тэрбээр хамгийн сүүлд “Таарсан хоёр” уран сайхныг киног найруулсан. “Acdemy Awards-2013” наадмын “Шилдэг залуу найруулагч”-ийн шагналыг. 2015 онд “Аав” киногоор “Шилдэг зохиолч”-ийн шагналыг хүртэж байсан түүнтэй кино урлагийн талаар ярилцлаа. 

-Сүүлийн үед уран бүтээл нь чанаржиж байгаа найруулагч гэж өөрийг тань боддог. Өнгөрсөн хугацаанд хэчнээн уран бүтээл хийж, үзэгчдэд хүргэсэн бэ?

-Би Кино урлагийн дээд сургуулийг найруулагч мэргэжлээр төгссөн. Өөрөө бие дааж зургаан кино найруулсан байна. Зарим кинонд зохиолчоор ажиллаж байсан. Зохиолч, найруулагчийн хувиар 8 уран сайхны кино хийжээ. Зарим киноныхоо зохиолыг өөрөө бичээд, найруулж ч байлаа. Зохиолчоор ажилласан нь гэвэл “Мөрөөдлийн театр”-ын “Одод болохын хүслэн”, жүжигчин Г.Эрдэнбилэгийн найруулсан “Аав” кино. Эдгээр кинонууд ашиг орлогоороо нэлээд дээгүүр бичигдсэн юм билээ. Би зохиолчоор л ажилласан болохоор цаад нарийн ширийнийг нь сайн мэдэхгүй байна.

Харин найруулагчаар ажилласан гэвэл сүүлийн үед “Бид 3-ын болзоо”, “Хоёр гүүрний цаана” кинонууд байна. Хамгийн сүүлд “Таарсан хоёр” киног найрууллаа.  “Ерөнхийлөгчийн туслах” гэдэг хүүхдийн кино хийж байсан. Анхны гурван кино надад туршлага хуримтлуулах, суралцах боломж байсан. Эротик инээдмийн кино найруулж үзлээ. Сургуулиа дөнгөж  төгсөөд “650” гэдэг киног маш бага төсвөөр хийж байсан. 650 мянган төгрөгийн сургалтын төлбөр олох гээд хоёр оюутан буруу замаар яваад байгаа тухай өгүүлдэг. Түүний дараа аймшгийн төрөл жанраар ажиллаж үзье гээд “03:30” гэдэг сэтгэхүйн аймшгийн кино хийсэн. Тэгээд “Ерөнхийлөгчийн туслах”. Эхний гурван уран бүтээлээ хийхдээ төрөл, жанр болгоноор оролдож үзлээ.  2009 оноос хойш 10 жилийн хугацаанд 8 кино хийж. Одоо л би уран бүтээл хийх үе шат руугаа орж байна гэж боддог.

-Дөнгөж кино хийж эхэлж байгаа хүн янз бүрийн төрлөөр оролдож үзэж байсан нь сонин байна. Их л сониуч байсан байх нь уу?

-Аль аль төрөл, жанрыг оролдож үзэж байж л тэндээс өөрийгөө олж авч чадах юм болов уу гэж бодсон. Би алийг нь чадах юм байна. Аль төрлөөр нь явбал хүнд хүргэж чадах вэ гэдгээ олж авахыг хичээсэн. Ажилласан уран бүтээлүүдээ эргээд харахад, драма төрлийн киног л илүү мэдрэх юм шиг санагддаг. Миний зохиолыг нь бичсэн “Аав” гэдэг кино маш их амжилтад хүрч, үзэгчдийн үзэх дуртай бүтээл болсон. УДЭТ-ын жүжигчин Г.Эрдэнэбилэг ах найруулж, Ц.Цэрэнболд ах тоглосон.  Инээдмийн төрөл жанраар хийсэн киног ч гэсэн үзэгчдэд хүрдэг. Өөрийнхөө өнгө аяс, арга барилыг хүмүүст жаахан ч гэсэн таниулсан болов уу гэж бодож байна. Цаашдаа би нэг сайхан драма хиймээр л санагдаад байгаа.

-“Аав” киноны зохиолыг бичсэн хүн гэхээр драмлаг тал нь давамгайлсан найруулагч юм биш үү. Тэгж бодогдож байна?

-Магадгүй. Гэхдээ би инээдмийн төрөл зүйлд дуртай. Яагаад гэвэл хүн инээлгэх гэдэг маш хэцүү. Аль болох хэцүү зүйл хийж байж, түүнийгээ чадаж байвал өөрийгөө хурцална. Драм миний дуртай төрөл. Надад зохиолыг нь биччихсэн, маш гоё драмууд бий. Одоо л тэр уран бүтээлүүдээ хийж эхлэх цаг нь болсон гэж бодож байгаа. Одоо нэг кино хийчихээд л дараа нь драм төрлийн бүтээл рүү орно доо. Мөн олон ангит кино хийх ч төлөвлөгөө бий. Бодсон, төлөвлөсөн зүйл маш их. Тэр олон зүйлээс намайг хурцлах, хөглөх, хөгжүүлэх ашигтайг сонгож ажиллана. Надад ирсэн санал цөөнгүй байна.

-Найруулагчийн талаасаа юу, зохиолчоор ажиллаач гэсэн санал уу?

-Найруулагчийн ч, зохиолчийн ч хувиар санал их ирж байгаа. Гэхдээ би илүү чанаржиж, шат ахих бүтээл хийх юмсан гэсэн бодолтой яваа. Цалин мөнгө ч дүүрч. Яг жинхэнэ уран бүтээл хиймээр байна. Тэгэхийн тулд би өөрөө тодорхой хэмжээнд санхүүгийн эрх чөлөөтэй байх хэрэгтэй л дээ. Хүнээс мөнгө гуйгаад л кино хийх гээд яваад байх нэг өөр. Хүнээс гуйхааргүй, өөрийнхөөрөө хийх бас өөр байдаг. Асуудалгүй ивээн тэтгэгчтэй хамтарч ч бас л өөр. Кино урлаг мөнгөнөөс 100 хувь хамааралтай. Анх кино хийхэд 10 сая дотор л багтдаг байлаа шүү дээ. Тэгээд 4-5 нугалаад ашиг олчихдог байсан. 2009 болон 2020 оны хооронд асар их ялгаатай.

-Сайн бүтээл гэж хэлэхээр хэмжээний кино хийхэд хэдэн төгрөг шаардлагатай болох бол?

-Үүнийг мөнгөөр хэмжиж болохгүй. Найруулагч болгоны дотор нэг мөрөөдөл байдаг.  Тэр нь түүхэн кино хийх. Түүхэн кино хийхэд асар их төсөв мөнгө шаардлагатай болдог. Хэзээ нэгэн цагт би түүхэн кино хийнэ. Тийм боломж, чадвар надад байгаа гэж боддог. Нөгөө талаар маш бага зардлаар сонирхолтой, бүтээлийн хэмжээнд кино хийж болно.  Хамгийн бага өртгөөр дэлхийн хэмжээний бүтээл хийж яагаад болохгүй гэж, болно. Хамгийн гол нь бидэнд онц сонирхолтой санаа л хэрэгтэй. Ингээд бодоод байхад, хүмүүсийн онц анзаардаггүй зүйл маш сайн санаа болдог юм байна. Эсвэл мартагдсан хуучин зүйл гайхалтай бүтээл болох нь ч бий. Бид Монголдоо үзүүлэх нэг өөр. Аль ч улсын хүн үзээд ойлгохоор “юм” хийнэ гэдэг арай өөр л дөө. Тиймээс би аль ч улсын хүн үзээд ойлгохоор хэмжээний уран бүтээлийг тун удахгүй хийнэ гэж бодож байгаа. Надад хүмүүсийн явуулсан, өөрөө бичсэн ч зохиолууд ч бий. Өөрөө хийж амжихгүй юм. Хүнд өгөхдөө бас их харам. Хямдхан үнээр зохиолоо зараад яахав дээ гэж боддог.

-Манай кино урлаг зураг авалт, жүжигчдийн чадвар гээд бүх талаасаа л хөгжиж байна. Ганцхан ахихгүй байгаа зүйл нь зохиол. Зохиол л гологдоод байна. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Зохиол үнэхээр ховор байна. Өөрөө бичсэн зохиолууд байгаа ч сэтгэлд 100 хувь хүрч өгөхгүй нь их. Яг 100 хувь сэтгэлд хүрсэн санаа байвал сайхан кино хийнэ дээ л гэж боддог. Одоо л миний уран бүтээлийн гараа эхлэх гэж байна. Ерөөс дэлхийн жишигт найруулагчийн замнал 40 наснаас эхэлдэг гэж байгаа. 40 нас хүртлээ сайтар суралцаад, амьдралыг ойлгоод ирдэг. Түүний дараа жинхэнэ уран бүтээлүүдийг хийдэг. Амьдрал мэддэг хүн л амьдралыг зурагладаг. Бид чинь дунд сургууль төгсөөд, 20 хүрээгүй байхдаа найруулагчийн ангид дэгдэж очоод орчихдог. Амьдрал дээр, практикаас л олон зүйлийг сураад явж байна. Уг нь амьдрал үзэж, 40 гарч байж л хийж эхлэх ажил юм билээ, найруулагч гэдэг. Би одоо 35-тай. 40 дөхөөд ирэхээр л жинхэнэ эхэлнэ гэж бодож явна даа.

-Хамгийн сүүлд хийсэн кино чинь “Таарсан хоёр”.  Энэ киногоор найруулагч хүний хувьд юу хэлэхийг зорив?

-Сайн ч бай, муу ч бай хүний дотор хүнийг хайрлах, энэрэх сэтгэл гэж байдаг. Манай кинонд гардаг Цэцэнбаатар буюу Батаагийн тоглосон дүр хүнийг хайрлахгүй, залилаад яваад байгаа ч гэсэн ээждээ хайртай. Ээжийнхээ төлөө л тэгж яваа. Нөгөө талаар улс төрчдийн дийлэнх нь манай киноны Цэцээгийн л дүр. Багаас нь эхэлж бусдыг хуурч, мэхэлж явсаар байгаад дээр гарчихсан хүмүүс их байна. Сонгууль дөхөж байна, залуучууд сонголтоо маш зөв хийх хэрэгтэй. Нэр дэвшигчээ сайн судалж, боловсрол нь, хувийн зан чанар нь ямар юм гэдгийг мэдэж байж л сонголтоо хийх хэрэгтэй. Үүнийг л киногоороо дамжуулж хэлэх гэсэн. Өөр хэлэх арга бидэнд байхгүй. Талбай дээр гараад жагсалтай биш. 

-Д.Баттөмөр, М.Баярмагнай гэсэн хоёр жүжигчний хослол их сонирхолтой байлаа?

-Энэ киноны төрөл жанр нь инээдмийн драм.  Энэ цаг үед үзэгчдийг байлдан дагуулж байгаа хоёр жүжигчин гэдэг үүднээс л сонголтоо хийсэн. Манай продюссерууд сонголтыг хийсэн. Би нүдээ олсон сонголт л гэж бодож байгаа.  Энэ хоёр, өөр хэн ч биш гэж л киногоо хийсний дараа бодсон. Гол дүрийн эрэгтэйн дүрд насны хувьд ч гэсэн Магнай ах яг болж байгаа юм. Цэцээгийн дүрд ч гэсэн Батаа таарсан.

-“3 сая инээд” нэвтрүүлгийг шүүж байгаа болохоор жаахан маркетингийн шинжтэй сонголт байсан уу, үгүй юу?

-Тийм, маркетинг бас байна. Дээрээс нь их хоёр жүжигчний ур чадвартай үнэхээр ярилтгүй. Бид 3 санаа оноогоо ний нуугүй ярилцдаг байсан. Энэ хоёртой ажиллахын нэг давуу тал нь энэ байсан. Зөвхөн би өөрийнхөөрөө гэхгүй. Миний бодсоноос илүү гоё санааг манай хоёр хэлбэл тэрийг нь хүлээж авна. Тиймдээ ч манай кино үзэгчдэд их хүрсэн, сайн уран бүтээл болж чадсан.