Ү.Амарбат: Х.Баттулга Ерөнхийлөгч Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших боломж нь нээлттэй хэвээр

Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин оролцох боломжгүй болсон гэх мэдээлэл гараад буй. Энэ талаар хуульч Ү.Амарбаттай ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг дахиад сонгогдох боломжгүй гэх мэдээлэл гараад байна. Хуульч хүний хувьд хууль зүйн талаас нь мэдээлэл өгөхгүй юу?

-2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдөр Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид тавигддаг шаардлага, дахин сонгогдох боломж гэсэн хоёр заалт дээр өөрчлөлт оруулсан. Ингэхдээ 50 насанд хүрсэн хүн байх, хоёрдугаарт Ерөнхийлөгчийн үүргээ гүйцэтгэх хугацааг дөрөв биш зургаан жил болгосон. Ерөнхийлөгч нэг удаа улиран сонгогдох эрхтэй байсныг улиран сонгогдох боломжгүй болгосон. Ингээд энэ заалт нь анх төсөл явж байхад 60 насанд хүрсэн хүн байх шаардлага тавьж байсан. Харин одоогийн Ерөнхийлөгч 2021 оны сонгуулиар энэ заалтыг биелүүлэх боломжгүй байсан учраас 60 насны босго нь 50 болоод буурсан. Одоо эцсийн байдлаар хууль юу гэж бичигдчихээд байгаа вэ гэхээр,  Үндсэн хуульд оруулсан 34 нэмэлт,  өөрчлөлт дотор Ерөнхийлөгч 50 нас хүрсэн, зургаан жилээр нэг удаа сонгогдоно гэж орсон. Ингээд энэ бүх заалт 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс хэрэгжинэ гэж тогтоосон. Зөвхөн улс төрийн намтай холбоотой заалтыг 2028 оноос хэрэгжүүлэхээр зохицуулалт орсон. 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлт ирэх тавдугаар сараас хэрэгжиж эхэлнэ. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийг сонгох хоёр заалтын үйлчлэл одоогийн Ерөнхийлөгчид хамаарах уу?

-Үндсэндээ 2020 оны тавдугаар сарын 25-наас Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт хэрэгжиж эхэлснээс хойш Ерөнхийлөгч болох хүн нь зургаан жилээр нэг удаа сонгогдоно гэдэг зохицуулалт үйлчилж эхэлнэ. Энэ зохицуулалт нь одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад хэрхэн үйлчлэх вэ гэдэг асуудал яригдаж байна. Одоогийн Ерөнхийлөгч нэг удаа дөрвөн жилээр сонгогдчихсон байгаа. Тэгэхээр дахин нэр дэвших эрх байгаа юу үгүй юу гэж олон хүн сонирхож байна. Илүү хууль зүйн үндэслэлтэй, дэлхийн бусад орнуудад Үндсэн хуульд нь нэмэлт,  өөрчлөлт ороход хэрэглэдэг аргачлал бий. Энэ нь одоогийн Ерөнхийлөгч нь нэмэлт,  өөрчлөлт ороогүй Үндсэн хуулийн дагуу сонгогдсон. Тэгэхээр 2020 оны нэмэлт,  өөрчлөлт хэрэгжиж эхлэх үед энэ хүн тэр нэмэлт,  өөрчлөлтийн дагуу нэг удаа зургаан жилээр сонгогддог Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших боломж нь нээлттэй хэвээр байна.

-Тэгэхээр хэрвээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулга  дахиж нэр дэвшээд сонгогдвол арван жил Ерөнхийлөгчийн алба хашсан түүхтэй болох нь ээ?

-Энэ бол Х.Баттулга гэдэг хүн муу, сайн байх, энэ хүнийг Ерөнхийлөгчөөр сонгох хүсэлтэй, хүсэлгүй байх, өөрийнх нь намынхан болон эсрэг намынхан янз бүрээр тайлбарлахтай огтоос холбоогүйгээр хууль зүйн тайлбар тайлал шаардсан зүйл. Ерөнхийлөгч нь нэг удаа зургаан жилээр сонгогдоно гэдэг заалт нь одоогийн Ерөнхийлөгчийн дахин Ерөнхийлөгчөөр сонгогдох эрхийг хязгаарласан заалт биш. Харин энэ хүн хэрвээ сонгогдох юм бол өмнөх 4 жилтэйгээ нийлээд 10 жил сонгогдох боломжтой гэсэн үг.

-Ийм кейс байна уу?

-Яг үүнтэй ижил кейс хэзээ үүсч байсан бэ гэхээр П.Очирбат Ерөнхийлөгч 1992 оны Үндсэн хууль батлагдсаны дараа 1993 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар өрсөлдөөд нэг удаа, дахиад 1997 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахиад өрсөлдөж ялсан. Хоёр удаа нэр дэвших эрх байхгүй гэдэг тайлбар тэр үед бас гарч байсан. 1992 онд батлагдсан Үндсэн хууль П.Очирбат гэж хүнд хоёр удаа сонгогдох боломжийг олгосон учраас 1993, 1997 онд ч тэр нэр дэвшээд хоёр удаа сонгогдсон. Тэгэхээр энэ удаагийн Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлт ийм боломжийг одоогийн болоод ирээдүйн Ерөнхийлөгч нарт олгож байна.

-Мэдээж Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийн явцад голлон оролцогч байсан учраас энэ бүхнийг тооцоолсон байх. Тийм үү?

-Одоо албан үүргээ гүйцэтгэж байгаа Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийг батлагдахад нэлээд үүрэгтэй оролцсон. Тэгэхээр дахиж нэр дэвших боломжоо мэдээж хууль зүйн талаас нь тооцсон л байгаа байх. Өөрийнхөө улс төрийн замналтай холбоотой заалтыг анхаарч оролцож байсан байх гэж бодож байна.