ЖИНХЭНЭ ЖДҮ: Кластер ферм жилд 1.2 сая литр сүү нийлүүлэх боломжтой

Энэ удаагийн "Жинхэнэ ждү" буландаа шингэн сүү бэлтгэх, фермийн аж ахуйг олон улсын жишгийн дагуу хөгжүүлэх зорилготой кластер фермийн үйл ажиллагаа хариуцсан захирал Э.Солонготой ярилцлаа. Тус ферм цаашид тогтвортой үйл ажиллагаа явуулснаар ажлын байр нэмэгдэх, өрхийн амьжиргаа дээшлэн татварын шинэ бааз бий болж, жилдээ 1 кластер фермээс 1,2 сая литр сүү бэлтгэгдэн "АПУ ДЭЙРИ" ХХК-ийн хэрэглэгчдэд цэвэр эрүүл аюулгүй шингэн сүүгээр үйлдвэрлэсэн чанартай бүтээгдэхүүнүүд хүргэх боломжтой юм. Э.Солонго  ЖДҮ эрхлэгчдийг дэмжих төрийн бодлого хангалтгүй, зээл тусламж жинхэнэ эзэддээ хүрч чадахгүй байгаад бухимдалтай байгаагаа илэрхийлж байлаа. 

-Манай уншигчдад "Нүүдэлчин Агро" фермийн талаар дэлгэрэнгүй танилцуулж өгнө үү?

-"Нүүдэлчин Агро" ферм ХХК нь 2013 оноос хойш хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаж эхэлсэн. Манай өрхийн аж ахуйн 40 үнээний загвар фермийн төслийн судалгааны ажил 2015-2017 хооронд хийгдэж хөрөнгө оруулагчид, төсөлд оролцогчдод  танилцуулж байсан. Төв аймгийн Баяндэлгэр сумын Тогосын голд 2017 онд анхны 30 үнээний Европ стандартын загвар фермийг ашиглалтад оруулсан. Сүүний кластер ферм нь нэг дор цогцолбор хэлбэрээр 10 өрхийн фермийг тэжээлийн баазаар хангах ерөнхий төлөвлөгөөтэй  ажиллаж байсан. Энэхүү цогцолборыг 2018 оны наймдугаар сард  10 өрхийг төсөлд хамруулан нээж байсан.  Сүүний кластер фермийн төслийн анхны санхүүжилтийг Хаан банк байсан. Мөн түүхийг эд болох сүүг жилийн дөрвөн улиралд худалдан авах тогтвортой үнийн гэрээг "Апу дейри" ХХК дэмжин хамтран ажиллаж байна.

-"Кластер" сүүний үйлдвэрийн ач холбогдол юу вэ?

-Өмнө нь хөдөө аж ахуйн салбарт 400 үнээний ферм 2013 онд Төв аймгийн Ар-хустайд байгуулагдаж байсан. Энэ нь зөвхөн  нэг аж ахуй нэгжийн өмч байсан. Харин "Нүүдэлчин Агро" ХХК-ийн санаачилсан төсөлд хамрагдсан иргэдийг өөрсдийн  40  үхэртэй болгосон. Тиймээс эхний цогцолборт 10 өрх өөрийн шинэ бизнесийг эхлүүлж өрхийн орлоготой болсон юм. Өрхийн фермер эрхлэх сонирхолтой хүмүүст бид цогцолбор хэлбэрээр газрын асуудлыг нь шийдэж, цахилгаан татаж, стандартын шаардлага хангасан фермийн байр амины сууц, гүний худагтай болгож өгдөг. Мөн фермт шаардлагатай тоног төхөөрөмжүүдийг нь суурилуулж өгнө. Жишээлбэл, сүүний саалтуур, танк, үхрийн хэвтэр усалгааны систем зэргийг цогц хэлбэрээр шийдэж өгч байгаагаараа давуу талтай юм. 

-Танай компани зөвхөн төсөлд хамрагдсан иргэдтэй хамтарч ажилладаг уу? 

-Энэ төслийг сонирхож байгаа хүмүүс урьдчилгаа төлбөрөө төлөөд бэлэн байр худалдаж авч байгаатай адил ферм, тоног төхөөрөмжүүдийг худалдан авах боломжтой. Худалдан авалт хийгээд өөрийн шинэ бизнесийг  эхлүүлэх боломжтой гэсэн үг.

-Улаанбаатар хотын дагуул дүүргүүдийн малчид нийслэлчүүдийг сүүгээр хангадаг. Жишээлбэл, Сонгинохайрхан дүүргийн 21-р хороо, 361 гарам гэх мэт газруудын мал аж ахуйд түшиглэн амьдардаг танай компанитай хамтран ажиллах боломжтой юу?

-Тэдгээр хүмүүс  манай компаниас санал болгосон байршилд очих боломжгүй бол шаардлага хангасан тоног төхөөрөмжийг  худалдан авах боломжтой. Жишээлбэл, саалтуур, хөргүүр, танк гэх мэт. Мөн өөрийн сонгосон газарт манай загварын дагуу захиалга өгч ферм байгуулах боломжтой. Гэвч энэхүү ажлыг одоохондоо эхлүүлээгүй байна. Зөвхөн цогцолборын ажлуудыг түлхүү хийж байгаа.

-Ихэнх хүмүүс кластер ферм гэдгийг цахилгаан саалтууртай холбож ойлгодог. Энэ нь хэр зөв ойлголт вэ?

-Кластер ферм гэдэг нь тоног төхөөрөмж чанарын шаардлага хангаж байна гэсэн үг. Малчид үнээгээ цахилгаан саалтуураар сааж, тэр сүү нь танкаар шугам хоолой руу дамжиж ордог. Танканд байгаа сүүг сүүний  машин нацоссоор соруулж  авдаг. Энэ нөхцөлд сүү агаарт гарахгүй учраас бактери үржиж,  бохирдол орохгүй. Мөн үйлдвэрт тушаасан сүүг тогтмол шалгуулахад, тэжээлийн үнээ учраас сүүний тослог маш өндөр гардаг. Исгэлэн бага байдаг. Учир нь саасан сүүгээ 30 минутын дотор стандартын хэмжээнд нь хөргөдөг. Танк нь өөрөө сэлүүртэй байдаг учраас сүүний чанарт сөрөг нөлөө үзүүлэхгүйгээр шууд үйлдвэр руу очдог. Мөн кластерийн давуу тал нь 10 айл нийлээд маш олон ажлыг хийх боломжтой. Жишээлбэл, тэжээл татан авалтыг нийлж захиалж болно. Сүү тээврийг нэгдсэн журмаар зориулалтын тээврийн хэрэгслээр нэгдсэн журмаар зөөвөрлөх гэх мэт.

-Нарийн зохион байгуулалттай хийгдэх ажил байна. Энгийн малчин айлууд цахилгаан саалтуур хэрэглэхэд үнээнээс гарах сүүний литрийн дээд, доод заасан стандарт байдаг уу?

-Ямар ч үхрийг цахилгаан саалтуураар сааж болно. Гэвч үхрийг анхнаас нь дасгах хэрэгтэй. Олон жил гараар саалгачихсан үнээнүүдийг цахилгаан саалтуураар саавал эвлэхгүй байх асуудал гардаг. Манайх цэвэр үйлдвэрийн монбельярд үхрийг франц улсаас оруулж ирдэг. 2019 оны төсөлд оролцогч нарт зориулан арван нэгдүгээр сард 96 үхэр оруулж ирж байсан. 

-Өрхийн фермер эрхлэнгчид бүгд цахилгаан саалтуур, танкийг ашиглаж болохгүй байгаагийн шалтгаан юу вэ?

-Нэгдүгээрт өртөг өндөр. Хоёрдугаарт, зориулалтын байр шаардлагатай. Учир нь саалтуурын системд зориулалтын талбай, тог цахилгаанд холбогдсон байх хэрэгтэй. Мөн хашаандаа худагтай байх ёстой. Гүний худагтай байж тоног төхөөрөмжүүдийг автоматаар цэвэрлэдэг. Кластер фермерүүд сүү бэлтгэх үйлдвэрлэл явуулж байна гэсэн үг.

-Танайх Улаанбаатар хотын сүүний хэрэгцээний хэдэн хувийг хангадаг вэ?

-2018 онд ашиглалтад орсон кластер ферм өдөрт 4-5 тн шингэн сүүг үйлдвэрт бэлтгэн нийлүүлдэг. Арван хоногт 12 мянга, сард 130 мянга, жилд 1.2 сая литр  сүүг үйлдвэрт нийлүүлдэг.

-Малчдын гар дээрээс гарч буй сүү болон кластер үйлдвэрийн сүү хоёрын хооронд ялгаа байгаа юу?

-Манайх чанарын хувьд илүү. Учир нь манайх ямар ч улиралд зориулалтын байранд зориулалтын нэмэлт тэжээлээр үхрийг тэжээдэг. Жишээлбэл, ногоон болоод дарсан тэжээл, улаан буудай өгдөг учраас сүүний чанар найрлага нэгдүгээр зэрэглэлийн сүү гэж нэрлэгддэг. 

-Кластер фермийн давуу талыг дурдвал?

-Кластерт фермд байгаа үхрүүд мах сүүний холимог үйлдвэрийн үнээнүүд байдаг. Мөн кластер ферм жилийн дөрвөн улиралд гарц доголдохгүй сүү нийлүүлэх боломжтой. Хувиараа бизнес эрхлэгчид буюу малчид өвөл маш бага сүү борлуулдаг. Харин зуны улиралд сүүний гарц өсдөг. Тиймээс "АПУ дрей" компани манай кластеруудад жилийн дөрвөн улиралд нэг үнийг санал болгодог. Фермийн аж ахуй эрхлэгчид тогтмол их сүү авахын тулд тогтмол зардлуудыг маш их гаргадаг. Сүүний зардлын 50-60 хувь нь тэжээлийн зардал байдаг. Тиймээс байнга орлоготой байх хэрэгтэй. 

-ЖДҮ эрхлэгчдэд тулгардаг нийтлэг асуудлууд болох хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн асуудлуудыг хэрхэн шийдэж байна?

-Хаанбанк санхүүжүүлэгчээр орж ажилласан. Хаан банк жилийн 15 хувь буюу сарын 1.25 хувийн хүүтэй зээлийг олгож байгаа.  Магадгүй ЖДҮ дэмжих сангаас 3-8 хувийн хүүтэйгээр зээл олговол манай фермерүүдийн ачаалал буурна. Энэ төсөлд хамрагдсан хүн бүр сард таван сая төгрөгийн зээлийн хүү төлдөг. Магадгүй зээлийн хүү буурвал сарын төлөлт хоёр сая болох ч боломжтой байх. Хэрвээ энэ асуудлыг шийдвэл хөдөө аж ахуйн салбар илүү хөгжих боломжтой. Үүнийг дагууд ферм эрхлэх хүмүүс ч олшрох байх. Цаашлаад зөвхөн сүүнээс гадна махны зах зээлийг тодорхой хэмжээгээр хангах боломж бий болно. Одоогоор банкнаас зээл олгохдоо бизнесийн маш өндөр шалгууруудыг тавьж байна. Үүнд ферм шинээр эрхэлж буй хүмүүс барьцаа хөрөнгө 300-400 сая төгрөг төлөөд, жилийн 15 хувийн хүүтэй зээлд хамрагдах маш хүнд байгаа. Мөн фермийн аж ахуйн хамгийн том зардал нь тэжээл, тог байдаг. Тэжээлийг зөвхөн найм, есдүгээр сард татан авдаг. Харин өвлийн улиралд тэжээл бэлтгэхэд маш хүндрэлтэй болдог. Жишээлбэл, нэг боодол өвсний үнэ 5000-12000 төгрөг болтол өсдөг. Сүүгээ тогтмол үнээр борлуулдаг байхад зардал гэнэтийн байдлаар эрс өсдөг хүндрэлүүд гардаг. Тиймээс л ферм эрхэлдэг хүмүүс ашигтай, ашиггүй гэж маш их ярьдаг.

-Танай байгууллагатай хамтран ферм эрхлэхийг сонирхож буй хүмүүст хандаж зөвлөмж хүргэвэл?

-Фермер эрхлэн нь Монголд хэцүү мэт боловч бусад улс орнуудад өндөр хөгжсөн байдаг. Манайхаас санал болгож байгаа  төсөл Европ стандартын дагуу явдаг. Ферм эрхэлэхэд тодорхой санхүүжилт хэрэгтэй. Монголд сүүний чиглэлийн үхрүүд маш ховор. Үнийн хувьд хямдхан байлаа гэж бодоход олдоц маш ховор байдаг. Харин манайхаас санал болгож байгаа ферм 30-40 үнээ багтаах боломжтой ферм байдаг. Фермийн зай талбайг ашиглаж 40 үнээтэй эхэлбэл эдийн засгийн үр өгөөж өндөр байна. Гэвч тэдгээр үхрүүд нь монголд хангалттай байдаггүй учраас Европоос үхэр оруулж ирдэг.