Ш.Солонго: Зарим зохиолч хаадын тухай зохиол бичээд, тэр хаад нь тэнгэрээс тэтгэж байдаг гэж ярьж байсан

Зохиолч сэтгүүлч Шуурайн Солонгоос шинээр хэвлэгдсэн номынх нь тухай цөөн асуултанд хариулт авлаа.

-Шинэ номоо хэвлүүлсэнд баяр хүргэе.

-Баярлалаа. "ОРДОН" тууж маань миний тууж өгүүллэгийн 13 дахь бүтээл боллоо. Энэ номоо Монголын эртний нийслэл Хархорум хот үүсгэн байгуулагдсаны 800 жилийн түүхэн ойд зориулсан байгаа. Хархорум хотын үүтгэл шавыг Чингэс хаан 1220 онд тавиад, Өгөөдэйн үед барьж, Мөнх, Гүюг хаад хаанчлаж суусан байдаг. Тэр үед түмэн замын уулзвар болж, гоё ганганаараа цуутай хот байсан гэдэг. Тэгээд Хувилай хаан Хаанбалгасыг бариулснаар нийслэлийн хэв шинжээ алдаж орхигдсон ч 1368 онд Тогоонтөмөр хаан Улаан алчууртны бослогот шахагдан эргэж ирээд, нас барснаар Аюушридар хаан Хархорумд их ор суусан шүү дээ. Миний зохиол яг энээхэн, 1378-1380 оны үйл явдлыг тойрч эргэж байна даа.

-Тэгвэл зохиолд чинь Хархорум хот нэлээн сайн дүрслэгдсэн гэж үзэж болох нь ээ?

-Тиймээ. Олон сурвалж үзлээ. Түүхэн зохиол бичихэд хятад хэл мэдэхгүй бол их ичгүүртэй юм байна. Гэвч чадлын хэрээр л шүүж, 1378 оны үед байсан Хархорум болон Хаанбалгас хотыг нэлээн тодруулж гаргах гэж оролдлоо. Ордон бүр, хот бүр өөрийн үүх түүхтэй байх нь тодорхой. Тэр дундаас Хархорумын 1380 онд шатаагдсан түүх их бүдэг, оноос өөр тэмдэглэгээ, 5000 хөнгөн морьт цэрэг шатаасан, Сью Да жанжны нэрээс өөр нэр олдсонгүй. Гэвч түүхэн баримтыг тэр чигээр нь хуулан бичвэл энэ бол зохиол болж чадахгүй. УРАН САЙХНЫ БОЛОВСРУУЛАЛТ ХИЙЖ, ШИНЭЭР СЭТГЭЖ, ШИНЭ ГАРГАЛГАА ХИЙЖ байж л сая зохиол болмоор санагдсан. Тийм учраас өөрийн сэтгэмжийн цар хүрээнд өөр тавилт хийлээ. Монголын уран зохиолд Хархорумын шатаагдсан түүх огт бичигдэж байгаагүй. Тиймээс энэ бол дахин давтагдаагүй сэдэв.

-Түүхэн зохиол бичих амаргүй гэдэг.

-Үнэхээр шандас шалгадаг юм байнаа. Зарим зохиолч хаадын тухай зохиол бичээд, тэр хаад нь тэнгэрээс тэтгэж байдаг гэж ярьж байсан. Би тэгтэл Аюушридар хааныг Балад, Төгстөмөр хаантныг Төгст, Майдарбал ханхүүг Балаа гэх мэтээр нэрийг нь өөрчлөсөн. Яагаад гэвэл өөрийнх нь нэрийг тийн дураар ашиглахыг ихэс дээдэс зөвшөөрөхгүй биз ээ. Эндүү ташаа зүйл гаргасан байвал уншигчид ч тийм байсан мэтээр төөрөлдөх аюултай байдагийг ч бас бодолцсон. Тухайлвал Ш. Нацагдорж гуай "Мандухай сэцэн хатан" зохиолдоо мянгатын ноён Исмэлийг төрийн сайд байсан мэтээр бичсэн. Түүхэнд бол баруун түмний мянгатын ноён л түрэмгийлэн дайрч ирсэн байдаг.
Ийм л учраас би түүхэн хүмүүсийн нэрийг уг ёсоор нь номонд тавихаас халгасан хэрэг. Зохиолын төгсгөлийн үгэнд ч цохон тэмдэглэх гэснээ устгасан байгаа. Түүх мэддэг хүн бол "Аа энэ Тогоон гэж Тогоонтөмөр хааныг хэлж байна" л гэж ойлгох байх. Жирийн уншигчид бол түүхэнд ямар их ээдрээ будилаан байсныг, их хаадын үе өнгөрч бага хаадын үе эхэлж байсан цаг үеийг тольдож, монголын ордны түүхийн нэгээхэн хэсэгтэй танилцана даа.

-Сүүлийн үеийн түүхэн зохиолд уг түүхэн баримтыг ягштал баримтлах ёстой гэсэн хандлага зонхилж буй.

-Түүхэн судалгааны ном биш, уран сайхны зохиолд чингэж хатуу баримтлах шаардлагагүй мэт санагдсан. Тухайлвал миний гаргаж ирсэн Балаа буюу Майдарбал ханхүүгийн дүр бол хүний тархи толгойнд бий болсон "уран санаа, уран саналга"-ын дүр. Мин улсын олзонд байгаад 1384-85 онд их ёс, хүндтэй хүргэж ирснээс өөр баримт олдоогүй. Би түүнийг уран сайхны аргаар, өөр өнцөгөөс нь товойлгож гаргаж ирсэн дээ. Уншигчид үзээд мэл гайхаж цэл хөхрөх байх.

-"Ордон" тууж таны хэд дэхь бүтээл гэлээ?

-Түүхэн сэдэв барьсан анхны бүтээл. Роман болж хараахан чадаагүй гэж өөрөө үзсэн учраас тууж хэмээн цохсон. Болсон явдал шиг зохиол бичээд роман гэж нэрлэгсэд бий. Тууж гэдэг жанраа ч ойлгохгүй буй хүмүүс тэгдэг биз. Бусад хүмүүс уншигчдыг ямар ч жанр төрөл гэж хуурч болно. Би туужаа л мэдэж байхад болно доо.

-Одоо ямар зохиол бичих вэ?

-Дахин түүхэн зохиол бичмээргүй санагдсан. Сэтгэлгээний өвөрмөц шийдэлтэй зохиол л надад таалагддаг. "Шамбалын цэнхэр салхи" номонд минь гардаг Шамбалын оронд очиж буй хүмүүс, "Цасан уулс" номонд гардаг Тэнгэр ууланд амьдардаг хүн шувууд шигээ ч юмуу ер бусын, ийм юм байдагаа гэж гайхмаар зохиол бичихийг хүсдэг дээ. Жирийн амьдралыг копидсон зүйлийг би өдрийн тэмдэглэлтэй адилтгаж, голох гээд байдаг зантай. Ер бусын, орчлонд үгүй, сэтгэлгээний цар хүрээгээ гайхуулсан бүтээл л гоё. Жанрын хувьд зөгнөл, мөрөөдлийн, шидэт реалист төрөлд багтах өөр зохиол л бичмээр байна даа.

-Баярлалаа. Амжилт хүсье.