Х.Нямбаатар: Энэ өөрчлөлтийг хийснээр би хамгийн муу Хууль зүйн сайд болох байх

Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас Зөрчлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ. Тодруулбал, "торгох чиглэлийг барьсан хууль” гэх иргэдийн шүүмжлэлийг хүлээн авсан энэхүү хуульд хэд хэдэн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөжээ. Хэлэлцүүлэгт Зөрчлийн тухай хууль, тогтоомжийг хэрэгжүүлэгч 30 гаруй байгууллагын төлөөлөл, иргэд нийт 150 гаруй хүн оролцсон юм. Энэ үеэр яг ямар тодорхой өөрчлөлтүүд хийхээр төлөвлөж буй талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатартай ярилцлаа.

-Зөрчлийн тухай хууль Монгол Улсад хэрэгжиж эхлээд бараг гурван жил болж байна. Энэ хугацаанд хэчнээн зөрчилд хариуцлага тооцсон байдаг юм бэ. Тоон мэдээлэл байна уу?

-2015 онд батлагдсан Зөрчлийн тухай хууль 2017 оны долдугаар сарын 1-ний өдрөөс үйлчилж эхэлсэн. Үндсэндээ 2.6 жилийн хугацаанд Зөрчлийн тухай хууль үйлчилсэн байна. 2020 оны зургадугаар сарын 30-ны өдөр хүртэлх статистик мэдээллээр 5.2 сая зөрчил бүртгэгдэж шийтгүүлсэн байна. Энэ бол Зөрчлийн тухай хууль буюу Монгол Улсын хариуцлагын нэгдсэн тогтолцоо, механизм тодорхой хэмжээнд ажиллаж байна гэдгийг харуулж байна.

-Зөрчлийн хууль иргэдээс маш их шүүмжлэл хүлээсэн. Бараг хэрэгцээгүй хууль гэцгээсэн. Хуульзүйн сайдын хувьд та ямар хариулт өгөх вэ?

-Иргэд олон түмэн Зөрчлийн тухай хуульд дийлэнх нь дургүйцэж, энэ хуулийг хүчингүй болгох ёстой, өөрчлөх ёстой гэсэн санал шүүмжлэл хэлдэг. Хоёр хүн тутмын нэг нь Зөрчлийн хуулийг шүүмжилж, үгүйсгэж ярьдаг. Эрхзүйг үгүйсгэх байдал нййгэмд бүр хавтгайрсан. Нийгэмд эцсийн дүндээ дэг журам тогтоосон хоёр үндсэн хууль болох Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хуулийг төрийн дуулга болгож, үгүй болгох гэхээс илүү боловсронгуй болгох ёстой юм. Сая статистик тоо хэллээ. 5.2 сая хүн гурван жил хүрэхгүй хугацаанд Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэл хүлээсэн байна. Зөрчлийн тухай хууль гэдэг бол Монгол Улсын нийгмийн амьдралыг бүхэлд нь зохицуулж байгаа 280 гаруй хуулийг зөрчсөн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэдэг ийм л хууль. Зөрчлийн хууль гэдэг бол өөрөө бие даасан хариуцлагын тухай хууль гэхээс илүү 280 гаруй хуулиар нийгмийн харилцаанд оролцогчдын эрх үүргийг тодорхойлсон тодорхойлолтыг зөрчсөн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэдэг хууль юм.

-5.2 сая зөрчлөөс хамгийн ихээр үйлдэгдсэн зөрчил ямар зөрчил байсан бэ?

-Нийт гаргасан зөрчлүүдийн 97 орчим хувийг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын журам зөрчих зөрчил эзэлж  байна. Өнөөдөр насанд хүрсэн хүн бүр тээврийн хэрэгсэл жолоодож, замын хөдөлгөөнд оролцож байна. Иргэд өөрсдийнхөө эрхзүйн ухамсрыг дээшлүүлж, замын хөдөлгөөнд оролцохдоо дураараа биш дүрмээрээ зорчдог болсон тохиолдолд энэ зөрчлийн тоо хэмжээ буурна.

-ҮНЭТЭЙ УТАС ХУЛГАЙЛВАЛ ЭРҮҮГИЙН ХЭРЭГ, ХЯМДХАН УТАС ХУЛГАЙЛВАЛ ЗӨРЧИЛ БОЛДОГ ТОГТОЛЦООГ ӨӨРЧИЛНӨ-

-Зөрчлийн хуулийг цаашид улам боловсронгуй болгох үүднээс дахин нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар хуулийн төсөл боловсруулсан юм байна. Тодорхой ямар нэмэлт өөрчлөлтүүд оруулах юм бэ?

-Бид цаашид Зөрчлийн тухай хуулийг боловсронгуй болгох эрэлт шаардлага байна. Зөрчлийн тухай хуульд хэд хэдэн зарчмын өөрчлөлт оруулахаар зорьж байна. Нэгдүгээрт, хуучин Эрүүгийн хуулинд хуульчлагдсан байсан жижиг гэмт хэргүүд гэж томъёолж байгаа танхайрах, жижиг хулгай, хүн зодох гэх мэт зөрчлүүдийг буцааж Эрүүгийн хууль руу нь шилжүүлье. Жижиг, том хулгай гэж ялгах шаардлага байхгүй. Шийтгэл оногдуулахдаа л ялгах ёстой. Хулгайн хэрэг бол шууд сэдлээр хүний халаас руу гар орж байгаа үйлдэл.

-Тухайлбал, өмнө нь хулгайн гэмт хэргийн улмаас 300 мянган төгрөгийн хохирол учраагүй бол эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс татгалздаг байсан. Одоо энэ өөрчлөлтөөр хохирлын хэмжээ хамаарахгүй эрүүгийн гэмт хэрэг болж байна гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Үнэтэй утас хулгайлсан бол гэмт хэрэг, 300 мянган төгрөгнөөс доош үнэтэй утас хулгайлсан бол зөрчил гэж үзэх ёсгүй гэж үзэж байгаа юм. Хүний халаас руу орж байгаа гэмт зан үйл бол ерөөсөө л хүний өмчлөх эрхэнд халдъя гэсэн санаа. Түүнээс биш Доржийн халаасанд 300-аас доош мянган төгрөгний үнэтэй утас байгаа. Энэ бол  зөрчил гэж бодож  хулгайлахгүй. Тухайн үедээ үнэтэй утас таарсан бол Эрүүгийн гэмт хэрэг, хямдхан утас байсан бол зөрчил болдог тогтолцоог өөрчилж, энэ гэмт хэргүүдийг бүхэлд нь эрүүгийн гэмт хэрэг рүү шилжүүлье гэж хуулийн төсөлд тусгах санал хэлэлцэж байна.  

-Зөрчлийн гэгдэж байсан хэргүүд эрүүгийн хэрэг болохоор гэмт хэргийн тоон мэдээлэл өснө гэсэн үг биз дээ?

-Сөрөг зүйл нь гэмт хэргийн тоо маш их өснө. Өөрөөр хэлбэл, хоногт 200 гаруй зөрчлийн дуудлага мэдээлэл цагдаагийн байгууллагад бүртгэгддэг. Харин Эрүүгийн гэмт хэргийн дуудлага мэдээлэл зарим шөнөдөө 10-15 бүртгэгддэг. Дээрх зөрчлийн гэмт хэргүүдийг эрүүгийн хэрэг болгосноор дээрх зөрчлийн 200 дуудлага гэмт хэрэг болж тоо нь өснө л гэсэн үг. Энэ нь Хуульзүй дотоод хэргийн яам гэмт хэрэгтэйгээ тэмцэж чадахгүй байна гэж судлаачид шүүмжлэх өгөөш болох байх. Гэхдээ бид нийгэмд шударга ёс тогтоох, дэг журам сахиулах, иргэдийн амар тайван, аюулгүй амьдралын төлөө үүрэг хүлээж байгаа хүмүүсийн хувьд юу гэж хэлүүлэх нь чухал биш, агуулга нь чухал байх ёстой гэдэг үүднээс ийм өөрчлөлт оруулахаар ярьж байна. Үе үеийн хуульзүйн сайд нар юунаас айдаг байсан бэ гэхээр гэмт хэргийн тоон статистик өсөхөөс айдаг байсан. Магадгүй энэ өөрчлөлтийг хийснээр би хамгийн муу Хуульзүйн сайд болох байх. Яагаад гэвэл статистик тоо нь маш их өснө. Цаад үр дагаврыг нь тооцох ёстой юм.

-Хоёр дахь өөрчлөлт нь юу юм бэ?

-Хоёр дахь том өөрчлөлт бол Зөрчлийн хууль бичигдэхээ нэг том алдаа гаргасан нь 250 хуулийн хариуцлага гэдэг хэсгийг шууд тасдаад Зөрчлийн хуулинд нэгтгэчихсэн. 2015 онд хийгдсэн процесс. Намайг Зөрчлийн тухай хуулийг санаачилсан гэж иргэд, олон нийт буруу ойлголттой явдаг. 2015 онд хууль тогтоогчид энэ хуулийг батлах үед би орон нутагт ажиллаж байсан. Эрхзүйн хэм хэмжээний бүрдэл нь гурван зүйлээс бүрддэг. Гипотез-диспозиц-санкц гурав нийлж байж эрхзүйн хэм хэмжээ болдог. Хуулиас шууд хариуцлагатай холбоотой хэсгийг тасдаж авснаар зарим хэм хэмжээний Гипотез-диспозиц нь үндсэн салбарын хуулиндаа үлдчихээд байгаа юм. Тэгэхээр бид 2300 зөрчлийг дахиж шинээр томъёолох гэж байна. Зарим зөрчлийг нэгтгэнэ. Давхардлыг нь арилгана. Гипотез-диспозиц-санкц гэдэг хэм хэмжээний бүрдлийг нэмэлт өөрчлөлтөөр шийдэхээр явж байна. Дараагийн нэг зүйл нь туйлын тодорхой санкцтай холбоотой асуудал. Өөрөөр хэлбэл, шийтгэл нь ерөөсөө л 100 мянга, эсвэл 50 мянга гээд төгрөг гээд шууд бичигдсэнийг дээд, доод хэмжээгээр торгох боломжтой болгохоор ярилцаж байна.

-ЭРХ БҮХИЙ АЛБАН ТУШААЛТАН ЗӨРЧЛИЙН ШИНЖ ЧАНАР, ЗӨРЧИЛ ҮЙЛДЭГЧИЙН ХУВИЙН БАЙДЛААС ШАЛТГААЛЖ ТОРГУУЛИЙГ ДЭЭД, ДООД ХЯЗГААРААР ТОГТООНО-

-Тодруулахгүй юу. Иргэдийг Зөрчлийн хуулиар ялгавартай торгоно гэсэн үг үү?

-Зөрчлийн шинж чанар, зөрчил үйлдэгчийн хувийн байдал, зөрчил гаргахдаа гаргасан үйлдлийг харгалзан үзэж торгуулийг дээд, доод хязгаартай болгож оруулъя гэж байгаа юм. Төр эрх бүхий албан тушаалтан, улсын байцаагчдаа эрхийг нь өгье. Тэр эрхийг авсан эрх бүхий албан тушаалтан зөрчлийн шинж чанар, зөрчил гаргагчийн хувийн байдлыг харгалзан үзээд шийтгэврээ дээд, доод хязгаараар оногдуулна. Ийм эрх нь эрх бүхий албан тушаалтанд байх ёстой л гэж үзэж байна. Би Зөрчлийн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг ахалж ажиллаж байх үед үүний бас л хэлж байсан. Тухайн үед ажлын хэсгийнхэн юу гэж үзсэн бэ гэхээр тэр эрх бүхий албан тушаалтнууд танил талаа 50 мянгаар, таньдаг бишээ 10 мянгаар торгоод авлигын болон бусад схем үүснэ гэж болгоомжилсон. Төр алийн болгон эрх бүхий албан тушаалтандаа итгэхгүй байдал үүсгэх юм бэ. Төр өөрөөсөө эрх олгосон албан тушаалтанд тодорхой шийдвэр гаргах эрх эдлүүлэх ёстой.

-Өөр хийдэлтэй ямар заалтуудыг өөрчлөх юм бэ?

-Зарим төрлийн зөрчлүүдэд баривчлах шийтгэл оногдуулах шаардлага байна. Тухайлбал, шүүх хуралдааны хэвийн үйл ажиллагааг тасалдуулсан тохиолдолд шүүгч шууд тэр дор нь захирамж гаргаж баривчлах шийтгэл оногдуулах ёстой. Энэ бол шүүгч, шүүхийн аюулгүй байдлыг хангахад чиглэсэн үйлдэл. 2017 оны нэмэлт өөрчлөлтийн үед заалнаас санал гаргаад баривчлах шийтгэлийг нь унагаачихсан юм. Өөрөөр хэлбэл, 100 мянган төгрөгөөр хэдэн ч удаа торгуулаад шүүх хуралдааныг тасалдуулаад байж болон гэсэн заалт орсон. Мөн хүнийг зодох зөрчлийг эрүүлжүүлнэ гэж дээр хэлсэн. Одоо Зөрчлийн хуулиар энэ хэргийг үйлдсэн этгээдийг 100 мянган төгрөгөөр торгоно гэж байгаа юм. Манай сонгогдоогүй гишүүдийн нэрийг хэлээд яах вэ. Тэр хүмүүс санал гаргаж байгаад Эрүүгийн хуулиас унагаачихсан. Популизм ийм сөрөг үр дагавартай. Тиймээс энэ алдаануудыг засъя гэж байгаа юм.

-Зөрчлийн тухай хуулиар 5.2 сая иргэд торгууж шийтгүүлсэн гэж ярьсан. Гэтэл эдгээр зөрчлийн дагуу торгуулиа төлсөн нь яг хэд юм бол. Торгууль төлөх үйл ажиллагааг идэвхижүүлэх ямар нэг арга бий юу?

-Зөрчлийн тухай хуульд оруулах гэж байгаа дараагийн том асуудал бол энэ. Торгууль шийтгэлээ хугацаанд нь төлсөн тохиолдолд 50 хувиар шийтгэлийг нь бууруулж төлдөг болгоё гэж байна. Бусад улс орнуудад байдаг эрхзүйн хөшүүргийг оруулж ирнэ гэж байгаа юм. Тухайлбал, ОХУ-д замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын журам зөрчөөд торгуулийн тасалбар хүлээж авсан хүн 7 хоногийн дотор 50 хувиар бага төлж болдог хууль байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 10000 төгрөгийн торгуулийн шийтгэл авсан хүн хуулийн хугацаандаа 5000 төгрөг төлөх боломжтой гэсэн үг.

-Торгох чиглэл барьсан хууль гэж иргэд шүүмжилдэг. Тэгвэл энэ өөрчлөлтөөр сануулах арга хэмжээ авдаг болгоно гэж сонссон?

-Зөрчлийн тухай хуульд орж байгаа хамгийн том өөрчлөлт бол дийлэнх зөрчилд сануулдаг үе шат орж ирнэ. Хүний амь бие, эрүүл мэндэд шууд хор хохирол учруулахааргүй нөхцөл байдалд зөрчил илэрсэн тохиолдолд эрх бүхий албан тушаалтнууд 7-10 хоногийн хугацаатай сануулдаг, зөрчлөө арилгах албан шаардлага хүргүүлдэг байхаар энэ хуулийн төсөл бичигдэж байна. Энэ хугацаанд зөрчлөө арилгаагүй тохиолдолд Зөрчлийн харилцаа үүсээд нөгөө торгууль шийтгэл нь ногддог болно.

-Сануулах боломжгүй зөрчил гэж байгаа биз дээ?

-Зарим төрлийн зөрчлийг сануулж болохгүй. Тухайлбал, дөрвөн замын уулзвараар улаан гэрлээр дайрч гарсан тохиолдолд энэ бол хүний амь нас, эрүүл мэндэд шууд хор хохирол учруулж байгаа юм. Хурд хэтрүүлэх гэх мэт тодорхой төрлийн зөрчлүүдэд шууд шийтгэл ногдуулдаг процесс явагдана. Ер нь бол замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын журам зөрчиж байгаа тохиолдолд сануулна гэж бараг үгүй. Эцэст нь хэлэхэд, Зөрчлийн тухай хуулийг бид илүү боловсронгуй болгож байж нийгэмд амар тайван амьдрах, тэгш шударгаар амьдрах боломж нөхцлүүд бүрдэнэ. Монгол Улсад дэг журам тогтоож байгаа хоёр хууль байдаг. Нэг нь Эрүүгийн хууль, нөгөө нь Зөрчлийн тухай хууль гэж дээр хэлсэн. Нийгэмд арай бага хор хохирол учруулж байгаад нь товчхондоо Зөрчлийн хуулиар хариуцлага хүлээлгэж, нийгэмд хор аюултай тохиолдолд Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг. Энэ хоёр өөр хоорондоо уялддаг хууль. Бүхэлдээ нийлж байж Монгол Улсын хариуцлагын нэгдсэн тогтолцоо бий болгодог юм.