Ж.Дэлгэрсайхан: Ипотекийн зээлийг 6 хувь болгох нь эдийн засгийн өнцгөөс харвал боломжгүй шийдвэр

Монголбанк есдүгээр сарын 25-ны өдөр УИХ-д өргөн барьсан Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2021 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төслөө өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гарагт олон нийтэд хэлэлцүүлсэн билээ. Энэ үеэр эдийн засагч, СЭЗИС-ийн дэд профессор Ж.Дэлгэрсайхантай цөөн хором ярилцсан юм.

-Ирэх оны мөнгөний бодлогын зорилтуудыг та юу гэж харж байгаа вэ?

-Мөнгөний бодлогын зорилтууд тухайн эдийн засгийн орчинтой нийцсэн гэж ойлгож байгаа. Хүмүүсийн гайхаад байгаа нэг зүйл байна. Одоо инфляци бага буюу 2 орчим хувьтай байгаа юм. Ийм үед Монголбанк яагаад инфляцийг 6 хувиар төлөвлөөд байна гэдэг хүмүүс эргэлзээд байх шиг. Инфляци хэт өндөр байвал эдийн засгийн өсөлтийг сааруулж, иргэдэд дарамт болдог. Хэт бага байвал бас эдийн засгийн өсөлтийг саармагжуулаад байдаг талтай. Тийм учраас Монгол Улсын эдийн засгийн нөхцөлд тохирсон инфляцийн зорилт тавих нь иргэддээ дарамт учруулахгүй, эдийн засгийн хөгжлөө хойш нь татахгүй нөхцөл байдлыг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Энэ утгаараа 6 гэсэн тоог авсан байх. Хүмүүсийн ихэнх нь өнөөдрийн эдийн засгийн нөхцөл байдлаар асуудалд хандаад байх шиг.  Дараа жилийн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг би хувьдаа өөдрөгөөр төсөөлж байгаа. Хэрвээ коронавирусийн халдвар тархахаа болиод, хүн төрөлхтөн энэ өвчнийг ялаад, вакцин гарсан тохиолдолд бүх зүйл хэвийн байдалд шилжиж таарна. Тэр үед эдийн засагт магадгүй халалт үүсвэл инфляцийг 6 хувьд барих боломжгүй ч байдал үүсэж болох юм. Үүнийг бодолцох нь зүйтэй.

Нөгөө талаас Мөнгөний бодлогын зорилтуудын хүрээнд банк, санхүүгийн салбарын эрх зүйн орчин, ялангуяа зээлийн гэрээний үүрэгт оролцож байгаа талуудын үүрэг, хариуцлагыг нэмэгдүүлэхээр тусгасан. Банк, санхүүгийн салбарын хүндрэлтэй үйл ажиллагааг хурдасгах чиглэлийн зорилтуудыг анх удаа тусгаж, өргөн цар хүрээтэй хэлэлцэхээр болж байгаа нь их онцлог. Өнөөдөр зээлийн гэрээ, барьцаалсан хөрөнгийг захиран зарцуулах эрхийг шилжүүлэх асуудал хууль, эрх зүйн орчноос болоод хүнд байдалтай байдаг. Зээлийн эргэн төлөлт удааширдаг, банк, санхүүгийн салбарын чанаргүй зээл нэмэгддэг. Үүнийг шийдэх нь банк, санхүүгийн салбарын цаашдын тогтвортой байдлыг хангахад чухал нөлөөтэй болов уу гэж харж байна.

-Ирэх оны төсвийн төсөлтэй танилцсан байх. Орлогыг хэтэрхий өөдрөгөөр төсөөлсөн гэсэн шүүмжлэл гарч байгаа?

-Төсөвтэй холбоотойгоор ийм шүүмжлэл байнга л гардаг. Ерөнхийдөө орлогыг нэлээд өндөр төсөөлсөн. Тэр дундаа нүүрс, зэсээс орох орлогыг өөдрөгөөр төсөөлсөн байна билээ. Би дахиад хэлье, ирэх жил эдийн засгийн нөхцөл байдал нэлээд нааштай байж, дээрдэнэ. Найм, есдүгээр сарын экспортын түвшинг харахад, тэр дундаа нүүрсний экспорт асар өндөр түвшинд хүрсэн байна. Манай улс Австралийг нүүрсний экспортоороо давж гарсан. Есдүгээр сард гэхэд Монгол Улсын хэмжээнд байгаагүй их хэмжээний нүүрсийг экспортолж чадсан нь эерэг мэдээ. Дараа жил өмнөд хөрштэй хийх худалдааны нөхцөл байдал энэ байдлаараа сайн байвал харьцангуй өөдрөг төсөөллийг хийх боломж байгаа юм болов уу гэж  харж байгаа. Гэхдээ Монгол Улс хөл хорио, онцгой нөхцлийг бүрэн цуцлах нөхцөл бүрдэж байж 2021 оны төсөвт төсөөлсөн уул уурхай болон бусад салбараас олох орлого бүрдэх боломж бүрдэнэ.

-Татвар нэмэхгүйгээр орлого бүрдүүлнэ гээд байгаа. Гэвч ирэх онд татвараас олох орлогыг ч нэлээд өндөр тооцсон байсан. Татварын бааз, суурийг нэмэгдүүлэхгүйгээр орлогыг өсгөх боломж байгаа юу. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Энэ жилээс мөрдөж эхэлж байгаа Татварын хуулийн үр дагавар, нөлөөлөл нь 2021 оноос илүү тодорхой гарч эхлэх байх. Татварын бааз суурийг нэмэгдүүлэхэд бид анхаарах ёстой. Иргэн болгон жигд татвар төлдөг. Татвар төлөлтийн хамрах хүрээг нэмэгдүүлэх чиглэлд бид ажиллаж чадвал татварын хувь, хэмжээг нэмэхгүйгээр төсвийн орлогыг өсгөх орон зай хангалттай байгаа гэж боддог. Судалгаанаас харахад, Монгол Улсын далд эдийн засгийг 30 орчим хувьтай байна гэж тооцдог. Энэ нь татварын ямар их нөөц бололцоо бидэнд байгааг харуулна.

-Ипотекийн зээлийг 6 хувь болгож бууруулахаар үндсэндээ шийдсэн гэсэн. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Цэвэр эдийн засгийн өнцгөөс харвал энэ нь боломжгүй шийдвэр. Бодлогын хүү бол төв банкны эдийн засгийн нөхцөл байдалдаа тохируулсан, суурь хүү. Бодлогын хүү 8 хувь байхад үүнээс бага хүүтэй зээл гаргах нь онолын хувьд ямар ч боломжгүй. Бодлогын хүүний зөрүү болох 2 хувийн зардлыг нэг бол Засгийн газар эсвэл Төв банк үүрч таарна. Гэтэл Засгийн газарт ийм боломж байхгүй. Өмнөх схем нь 4 хувь+ 4хувь =8 хувийн зээл байв. Төв банк арилжааны банкуудад 4 хувийн хүүтэй зээл олгож, банкууд үйл ажиллагааны зардал, ашгаа нэмэн, 8 хувийн зээлийг олгосоор ирсэн. Одоо 6 хувийн зээл олгоно гэвэл банкуудын 4 хувийн маржиныг буулгах орон зай байхгүй. Тэгэхээр төв банк суурь хүүгээ (4 хувь) буулган, өөр дээрээ ачаалал авах магадлал илүү өндөр байна. Энэ бол улс төрийн өнгө аястай шийдвэр.